زونا چه بیماری‌ای است؟ علایم و نشانه‌های آن کدامند؟ چطور درمان می‌شود؟
* ویروس هرپس زوستر (herpes zoster) (واریسلا زوستر ویروس: VZV) موجب بروز بیماری آبله‌مرغان می‌شود و ممکن است مدت‌ها بعد بیماری زونا (zona) یا shingles را ایجاد کند که در آن، ضایعات تاولی در مسیر یک عصب ظاهر می‌شوند.
* ویروس هرپس زوستر ابتدا بیماری آبله‌مرغان (chickenpox یا varicella را ایجاد می‌کند و سپس به‌صورت خاموش در تمام طول زندگی فرد در عقده ریشه پشتی که ساختار عصبی نزدیک به نخاع است باقی می‌ماند. استرس یا بیماری ممکن است موجب فعال شدن دوباره ویروس و درنتیجه، بروز زونا شود. ویروس هرپس زوستر می‌تواند در اثر تماس مستقیم با تاول منتشر شود.
* فردی که قبلاً مبتلا به آبله‌مرغان نشده ممکن است ویروس را از فرد مبتلا به زونا اکتساب کند.
* آبله‌مرغان به‌ندرت عود می‌کند ولی احتمال عود زونا وجود دارد. بیماری زونا عمدتاً در ۵۰ تا ۷۰ سالگی دیده می‌شود. افراد مبتلا به ضعف یا فقدان سیستم ایمنی، ازجمله، بیمارانی که دچار بیماری ایدز، یا سرطان شده‌اند و تحت شیمی‌درمانی قرارگرفته‌اند به‌ویژه مستعد ابتلا به زونا هستند.
* ممکن است در افراد مسن، درد طولانی مسیر عصب (نورالژی)، پس از ابتلا به زونا وجود داشته باشد که چند ماه طول می‌کشد.
* نشانه‌های بیماری زونا عبارتند از:
احساس سوزش یا درد در ابتدای بیماری، در ناحیه مبتلا و به دنبال آن، ایجاد تاول‌های ظریف و دردناک در یک منطقه از بدن، که معمولاً یک طرف قفسه سینه، شکم یا صورت است. این تاول‌ها بعداً تبدیل به دلمه می‌شوند. احساس خستگی، تب و سردرد، دیگر علائم بیماری را تشکیل می‌دهند. معمولاً تاول‌ها، پوست قفسه سینه، شکم یا صورت را مبتلا می‌کنند و به‌ندرت ممکن است بر روی شانه یا پوست سر ایجاد شوند. در اکثر موارد ویروس در یکی از ۱۲ زوج اعصاب پشتی فعال می‌شود و ازاین‌رو، ضایعات در یک سمت از بخشی از بدن بروز می‌کنند. ممکن است تاول‌ها در خطی که پشت بدن تا جلوی دنده‌ها امتداد می‌یابد ظاهر شوند.
توجه
درصورتی‌که مشکوک به ابتلا به زونا هستید به پزشک مراجعه کنید.
چنان چه در دوران بارداری در تماس با ویروس آبله‌مرغان قرار گرفته‌اید به پزشک مراجعه نمایید.
اگر در صورتتان تاول‌های زونایی ایجاد شده است بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. چنانچه یکی از اعصاب چشمی دچار عفونت با ویروس زونا شده باشد ممکن است موجب التهاب و ایجاد بافت جوشگاهی در قرینه شود.
درمان‌های مرسوم
* بیماری زونا با مشاهده ظاهر راش‌ها (بثورات پوستی) و نیز سایر علائم، به‌وسیله پزشک تشخیص داده می‌شود.
* تجویز به‌موقع داروهای خوراکی مانند داروی ضدویروسی آسیکلوویر به‌وسیله پزشک، و برای مدت یک هفته ممکن است مدت حمله بیماری را کوتاه‌تر کند.
در صورت عفونی شدن تاول‌ها مصرف آنتی‌بیوتیک ضرورت پیدا می‌کند. داروهای ضدویروسی و داروی ضدافسردگی آمی‌تریپتیلین می‌توانند احتمال بروز نورالژی (درد مسیر عصب) پس از عفونت هرپسی را کاهش دهند.
* تسکین درد با استفاده از مسکن‌ها در موارد وجود درد و ناراحتی ناشی از نورالژی بعد از هرپس ضرورت دارد. ممکن است پزشک به‌جای این کار، به تجویز ترکیبات موضعی حاوی داروهای بی‌حس‌کننده مبادرت نماید.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation; TENS) نیز می‌تواند موجب تسکین درد شود. (به مبحث 8 مراجعه کنید).
احتیاط
در صورتی که از ضربان‌ساز قلبی استفاده می‌کنید یا سه ماهه اول بارداری را سپری می‌نمایید از TENS استفاده نکنید.
الکترودهای دستگاه TENS را در نزدیکی چشم‌ها یا جلوی گردن قرار ندهید.
درمان تغذیه‌ای
* ترکیبی از آنزیم‌های پروتئولیتیک (آنزیم‌های هضم‌کننده پروتئین)، شامل کیموتریپسین، پاپایین و تریپسین چنانچه از طریق خوراکی مورد استفاده قرار گیرد ممکن است موجب تسریع روند ترمیم ضایعات پوستی زونا شود. به نظر می‌رسد این آنزیم‌ها، واکنش التهابی بدن به ویروس‌ها را کاهش می‌دهند. تحقیقات همچنین ثابت کرده‌اند که این آنزیم‌ها ممکن است به کاهش احتمال بروز نورالژی هرپسی کمک کنند.
* ویتامین E با دوز روزانه ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ واحد بین‌المللی در بعضی موارد موجب بهبود نورالژی همراه با زونا می‌شود. البته ممکن است بهبودی حقیقی، ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد.
توجه
قبل از مصرف همزمان ویتامین E و آسپیرین یا وارفارین با پزشک مشورت کنید.
طب سوزنی
* در طب سنتی کشور چین از طب سوزنی به طور گسترده برای درمان زونای حاد استفاده می‌شود و معمولا طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت از بروز بیماری به کار می‌رود.
هومیوپاتی
* شایع‌ترین داروی هومیوپاتیک مورداستفاده در زونا Rhus Toxicodenndron است و از داروی Ranunculus bulbousus نیز استفاده شده است.
گیاه‌درمانی اروپایی
* نورالژی بعد از عفونت ویروسی هرپسی را می‌توان با کرم گیاهی کاپساییسین درمان کرد.
درمان‌های روان-تنی
* می‌توان از درمان‌های روان-تنی برای مبارزه با عوامل روانی همراه نورالژی هرپسی، مانند استرس و اضطراب، از طریق روش‌هایی مانند آرام‌سازی عضلانی تدریجی، بیوفیدبک، مراقبه (مدیتیشن) یا تنفس شکمی استفاده نمود.
* چگونه می‌توان از ابتلا به عفونت با ویروس هرپس زوستر پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از عفونت‌های ناشی از ویروس واریسلا زوستر سه روش وجود دارد که عبارتند از:
۱. استفاده از واکسن زنده ضعیف شده واریسلا (آبله‌مرغان)، موسوم به «Oka» در تمام کودکان ۱ تا ۱۲ ساله‌ای که تاکنون مبتلا به آبله‌مرغان نشده‌اند و بزرگسالانی که آزمایش سرمی آنها از نظر ابتلا به ویروس واریسلا زوستر (vzv) منفی است. کودکان به یک و بزرگسالان به دو دوز واکسن مزبور نیاز دارند.
۲. تجویز ایمونوگلوبین واریسلازوستر (VZIG) به افراد مستعد ابتلا یا اشخاصی که در خطر ابتلا به عوارض آبله‌مرغان قرار دارند و در تماس قابل ملاحظه با ویروس بوده‌اند. این ترکیب را می‌توان طی ۷۲ تا ۹۶ ساعت پس از مواجهه با ویروس مورد استفاده قرار داد.
۳. استفاده از درمان ضدویروسی در افرادی که احتمال بروز بیماری در آنان خیلی زیاد است یا اشخاصی که بیشتر از ۹۶ ساعت از تماس مستقیم آنها با فرد مبتلا می‌گذرد.
* ویروس واریسلازوستر چند نوع بیماری ایجاد می‌کند؟
ویروس واریسلازوستر (varicella-Zoster virus; VZV) دو نوع بیماری مشخص بالینی را سبب می‌شود که عبارتند از: آبله‌مرغان (chickenpox یا varicella) و هرپس زوستر (herpes Zoster) یا shingles. معمولا آبله‌مرغان، بیماری خوش‌خیم دوران کودکی است و به ندرت در بزرگسالان نیز ایجاد می‌شود. فعال شدن دوباره vzv نهفته که پس از ۵۰ یا ۶۰ سالگی شایع‌تر است به صورت بیماری زونا تظاهر می‌یابد.
