چطور متوجه شدیم که ستارگان دیگر هم دارای قمر هستند؟
سال اکتشاف 1995
این کشف چه می‌گوید؟
سیارات – حتی سیاراتی شبیه به زمین – در اطراف ستارگان دیگر و خارج از منظومه شمسی وجود دارند.
چه کسی آن را کشف کرد؟
میشل مایر Michel Mayor و دیدیر کوییلوز Didier Queloz
یکی از بزرگترین سؤال‌هایی که بشر با آن روبرو بوده این است: آیا ما تنها هستیم؟ آیا فقط منظومهٔ شمسی دارای سیارات است و تنها سیاراتی که حیات می‌تواند در آنها شکل بگیرد در این منظومه هستند کشف سیاراتی خارج از منظومهٔ شمسی این احتمال را تقویت می‌کند که سیاراتی دیگر هم وجود دارند که حیات در آنها پاگرفته است.
کشف منظومه‌های شمسی دیگر این امکان را به ستاره‌شناس‌ها می‌دهد که نظریه‌های خود را در مورد ستارگان و منظومه‌های شمسی اثبات کند. کشف سیارات دوردست دیدگاه ما را به عالم هستی تغییر داد.
در قرن ششم قبل از میلاد دانشمند یونانی آناخیماندر Anaximander نخستین کسی بود که نظر داد سیارات دیگری هم می‌باید وجود داشته باشد. در 1600 کشیش و ستاره‌شناس ایتالیایی، جوردانو برونو به دلیل ابراز همین عقیده به دست کلیسای کاتولیک در آتش سوزانده شد. از همان دوران به بعد ستاره‌شناسان دنیا در صدد پیدا کردن اقمار دیگر بودند.
میشل مایر در 1942 متولد شد و از کودکی به ستاره‌شناسی علاقمند شد. در جوانی با ستاره‌شناسان دیگر برای پیدا کردن اجرام دیگر در آسمان‌ها همکاری کرد. اما او در جستجوی سیارات نبود، بلکه بدنبال اجرام شبه ستاره‌ای بود که کوتوله‌های قهوه‌ای خوانده می‌شدند.
اما جرمشان آن قدر نبود که همجوشی هیدروژنی در آنها اتفاق افتد. آنها بسیار بزرگتر از سیاره بودند و بسیار کوچکتر از ستاره. کوتوله‌های قهوه‌ای از عجایب کهکشان‌ها محسوب می‌شدند.
ستاره شناسان هم با مشکلی روبرو بودند. تلسکوپ‌ها نمی‌توانستند سیارات و کوتوله‌های قهوه‌ای را ببیند زیرا نوری از آنها ساطع نمی‌شد. آنها در عوض به دنبال انحراف‌هایی در حرکت ستارگان می‌گشتند که در مجاورت نیروی جاذبهٔ سیارات بزرگ – کوتوله‌های قهوه‌ای – حادث می‌گشت.
بعضی در جستجوی این انحراف مسیر، ماه‌ها و سال‌ها به اندازه‌گیری دقیق موقعیت ستاره می‌پرداختند. دیگران (از جمله مایر) با استفاده از پدیدهٔ جابه‌جایی داپلر و اندازه‌گیری جابه‌جایی جزی نورها در طیف نگار که می‌توانست نتیجهٔ تغییرات حرکت ستارگان باشد سعدی داشتند این انحراف را محاسبه کنند.
در 1993 مایر همکاری با کوییلوز را آغاز کرد و طیف نگاری جدید و حساس را ساخت تا به دنبال کوتوله‌های قهوه‌ای بگردد. این طیف نگار جدید می‌توانست تغییرات سرعت در حد 13 متر در ثانیه را – که در حد انحراف مسیر حرکت خورشید ما در زمان نزدیکی به مشتری است – اندازه‌گیری کند.
اما همه می‌دانستند که این سیارات غول پیکر هرچند سال یک بار به دور ستاره‌ای می‌چرخند. بنابراین جمع‌اوری اطلاعات از آنها سال‌ها به طول می‌انجامد. مایر و کوییلوز از این طیف نگار جدید به سال 1994 در رصد خانه‌ای واقع در جنوب فرانسه استفاده کردند و آن را در مورد 142 ستارهٔ نزدیک به کار بردند و امیدوار بودند تغییر مسیری را پیدا کنند که می‌توانست نتیجهٔ وجود یک کوتولهٔ غول آسا باشد. در ژانویه 1995 ستاره‌ای نظر کوییلوز را به خود جلب کرد که آن پگ ال نامید. (پنجاه و یکمین ستارهٔ درخشان در صورت فلکی پگاسوس Pegasus) این ستاره هر 2/4 روز دچار انحراف مسیر می‌شد.
آنها نور ستاره را بررسی کردند تا مطمئن شوند این ستاره درارای ضربان نیست، لکه‌های خورشیدی باعث این انحراف نمی‌شود یا خود دارای انقباض و انبساط درونی نیست هیچ کدام از این عوامل در انحراف مسیر آن دخالت نداشتند مگر آن که جرم بزرگی به دور آن در حال چرخش باشد.
از مقدار انحراف پگ ال آنها جرم شیئی را محاسبه کردند و متوجه شدند کوچکتر از آن است که کوتولهٔ قهوه‌ای باشد. این شیئی می‌باید سیاره‌ای باشد! آنها سیاره‌ای را خارج از منظومهٔ شمسی ما پیدا کرده بودند.
در سال 2005 چند صد سیارهٔ دیگر – غول‌های گازی که با سرعت در مدارهای بزرگ می‌چرخیدند و نه بسیار داغ بودند و نه بسیار سرد- کشف شد. بعضی از آنها حتی به دور سیاره‌ای هم نمی‌چرخیدند و آزاد بودند. زمین یقیناً تنها سیاره‌ای نیست که خود صاحب قمر است. مایروکوییلور نخستین کسانی بودند که این واقعیت تماشایی را کشف کرده بودند.
اگر از هر ده ستاره یکی، سیاره‌ای داشته باشد (و دانش فعلی ما نشان می‌دهد که بسیاری از ستارگان چنین هستن) و اگر از هر صد سیاره یکی قابلیت پرورش حیات را داشته باشد و اکتشاف جدید نشان می‌دهد که چنین است) در این صورت حداقل 300000 سیاره در کهکشان ما قابلیت پرورش حیات را دارا هستند.
