مکانیسم‌های دفاعی روان انسان در برابر استرس

هر شخصی ممکن است در مقابل استرس‌های خفیف تا شدید، واکنش‌های متفاوتی نشان بدهد. در شرایط مختلف هم واکنش‌های ما متفاوتند. واکنش‌های یا مکانیسم دفاعی ما برای مقابله با تنش‌ها، ممکن است از چیزهای خیلی ساده شروع بشوند و به واکنش‌های عجیب منتهی بشوند. مثلا شخصی ممکن است به سادگی عمل ناپسندی که به او منتسب شده یا مبتلا شدن به یک بیماری را انکار کند. دفاع روانی ما ممکن است پیچیده باشد و برای مثال ممکن است تمایلی که ناپسند می‌پنداریم را به ناخودآگاه بسپاریم یا حتی برای هر چه منزه پنداشتن خود در مقام عمل، کرداری متفاوت با آنچه به آن میل داریم، در پیش بگیریم.

فهرست مکانیسم‌های دفاعی روانی بسیار مفصل است:

کنش نمایی (acting out)

فرد مواجهه با تعارض‌های هیجانی یا عوالم استرس‌زای درونی با بیرونی، بیشتر با عمل برخورد می‌کند و سعی در اندیشه و تامل نمی‌کند.

نوع دوستی (altruism)

فرد در مواجهه با تعارض‌های هیجانی یا عوامل استرس‌زای درونی یا بیرونی با از خودگذشتگی سعی می‌کند نیازهای دیگران را برآورده سازد.

نوع دوستی گونه‌ای واکنش‌سازی است که فرد با مشاهده تامین نیازهای دیگران ارضا می‌شود.

پیش بینی (anticipation)

فرد در برخورد با تعارض‌های هیجانی یا عوامل استرس‌زا، واکنش‌های هیجانی ناشی از رویدادهای احتمالی را پیش‌بینی می‌کند و پاسخ و راه‌حل‌های جایگزین و واقع‌گرایانه را در نظر می‌گیرد.

تجزیه (dissociation)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا در فعالیت‌های هوشیاری، حافظه و ادراک خود یا محیط یا رفتار حسی حرکتی گسست ایجاد می‌کند.

شوخ طبعی (humor)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا بر جوانب طنزآمیز و مضحک تعارض یا عامل استرس‌زا تاکید می‌کند.

انکار (denial)

فرد در مواجهه با تعارض‌های هیجانی یا عوامل استرس‌زا از پذیرش جنبه‌های دردناک واقعیت‌های بیرونی یا تجارب ذهنی که برای دیگران آشکار است، خودداری می‌کند.

توجیه عقلی (intellectualization)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا بیش از حد از تفکر انتزاعی استفاده می‌کند تا احساسات ناراحت کننده را کنترل یا محدود کند.

جابجایی (displacement)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، احساس یا پاسخ خود را از یک موضوع به موضوع کم‌خطر دیگری جابجا می‌کند.

جداسازی عاطفه (isolation of affect)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا تفکر را از احساساتی که در اصل به آن‌ها مرتبط بوده، جدا می‌کند و احساسات ناراحت کننده آن تفکر را از دست می‌دهد.

همه‌توانی (omnipotence)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا به گونه‌ای عمل می‌کند که گویی از نیروها و توانمندی‌های خاصی برخوردار بوده و برتر از دیگران است.

دلیل‌تراشی (rationalization)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استارس‌زا، انگیزه‌های واقعی افکار، اعمال یا احساسات خود را با توجیه‌های نادرست پنهان می‌کند.

واپس‌زنی (repression)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، امیال و افکار ناراحت کننده را به ناخودآگاه می‌فرستد.

دونیم‌سازی (splitting)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، حالت‌های عاطفی متضاد را همزمان بروز نمی‌دهد، یعنی در مورد خود یا دیگران یا فقط عاشقانه، قوی و شایسته فکر می‌کند یا نفرت‌انگیز، بد، و بی‌ارزش

واکنش‌سازی (reaction formation)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، رفتار، افکار یا احساساتی را بروز می‌دهد که متضاد با رفتار، افکار یا احساسات واقعی او می‌باشد.

این فرد رفتار، افکار یا احساسات واقعی خود را با مکانیسم واپس‌زنی (repression) به ناخودآگاه می‌فرستد.

سرکوب (suppression)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، به عمد از فکر کردن در مورد مشکلات، امیال، احساسات یا تجارب ناراحت کننده خودداری می‌کند.

فرافکنی (Projection)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، احساسات، تکانه‌ها یا افکار غیرقابل قبول خود را به غلط به دیگران نسبت می‌دهد.

همانند سازی فرافکنانه (projective identification)

فرد در مواجهه با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، احساسات، تکانه‌ها یا افکار نامقبول خود را به غلط به دیگران نسبت می‌دهد ولی بر خلاف فرافکنی ساده آنچه را که فرافکنی کرده به طور کامل انکار نمی‌کند و آن‌ها را واکنش‌هایی موجه در برابر فرد دیگر می‌داند.

والایش (sublimation)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، احساسات و تکانه‌های غیرقابل قبول را به رفتارهای قابل قبول اجتماعی تبدیل می‌کند مانند روی آوردن به ورزش بوکس برای تخلیه تکانه‌های خشم.

ابطال (undoing)

فرد در برخورد با تعارض هیجانی یا عوامل استرس‌زا، در گفتار و رفتار خود افکار، احساسات و اعمال غیرقابل قبول را به صورت سمبولیک خنثی و اصلاح می‌کند.

مکانیسم‌های دفاعی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

مکانیسم‌های دفاعی ناپخته

• انکار: نپذیرفتن جنبه های دردناک واقعیت. امتناع از قبول واقعیت تهدیدزای بیرونی.
• فرافکنی: امیال ناپذیرفتنی درونی به میل یا احساس افراد یا شرایط بیرونی نسبت داده می شود.
• تحریف: واقعیت های بیرونی متناسب با نیازهای درونی تغییر شکل یافته ادراک می شود.
• کنش نمایی: عمل بر اساس همان میل یا تکانه ناپذیرفتی درونی برای فرار از احساس همراه با آن.
• درون فکنی:  خوبی و موفقیت دیگران را به خود نسبت دادن.
• پرخاشگری انفعالی: ابراز غیر مستقیم خشم نسبت به دیگران.
• واپس روی: توسل به سطوح پایین عملکرد برای اجتناب از تنش و تعارض درونی.
• خودبیمارانگاری: تاکید مفرط روی بیماری به منظور گریز از مسئولیت و تکانه های غریزی.
• جسمانی سازی: تبدیل حالات روانی به نشانه های بدنی یا تظاهرات جسمی (اختلال علائم جسمانی).

مکانیسم‌های دفاعی روان رنجورانه

• جابه جایی: انتقال احساس یا تکانه های اضطراب زا از یک شخص یا شی بر روی یک شخص یا شی قابل پذیرش تر.
• برون سازی: بخش هایی از شخصیت یا نگرش های فردی را به دنیای بیرونی نسبت دادن، مکانیسم کلی تری نسبت به فرافکنی است.
• عقلانی سازی: استفاده مفرط از نیروهای عقلانی و منطقی به منظور فرار از ابراز عاطفه یا تجربه آن.
• دلیل تراشی: فرد برای فرار از رفتارها یا نگرش های نامقبول و تکانش ها به توضیحات منطقی متوسل می شود.
• بازداری: محدود سازی یا چشم پوشی از برخی اعمال به منظور اجتناب از اضطراب همراه با آن مثلا وقتی با اهداف یا آرزوهای دست نیافتنی مواجه می شویم انتظارات را تقلیل دهیم.
• جداسازی: جدا کردن یک عقیده از عاطفه. یعنی مولفه های هیجانی را از یک خاطره یا تجربه تفکیک کنیم
• تجزیه: تغییر موقتی و چشمگیری در منش، شخصیت و هویت فرد به منظور اجتناب از ناراحتی های هیجانی که در مورد افراد هیستریک بیشتر اتفاق می افتد.
• واکنش وارونه: انجام عملی بر خلاف خواسته یا امیال شرم آور به منظور موجه جلوه دادن آن.
• واپس زنی: اندیشه یا احساس ناپذیرفتنی که از سطح آگاه به قلمرو ناآگاه دور رانده می شود.
• جنسی سازی: دادن اهمیت جنسی به رفتارهای جنسی خود و دیگران به منظور رد اضطراب های مرتبط به تکانه های جنسی.

انواع مکانیسم‌دفاعی پخته

• نوع دوستی: عمل سازنده ای که در خدمت به دیگران باشد و با ارضا میل درونی همراه شود. این مکانیسم نوعی واکنش وارونه خوش خیم است.
• شوخ طبعی: موقعیت های اضطراب زا با ابراز احساسات و افکار همراه با شوخی باشد.
• ریاضت کشی: حدف آثار لذت بخش تجارب که نوعی ارضا از طریق چشم پوشی است.
• سرکوبی: تصمیم آگاهانه یا نیمه آگاهانه برای به تعویق انداخت یک تکانه.
• پیش بینی: طرح ریزی واقع بینانه برای تحمل ناراحتی های درونی که نسبت به یک رویداد در آینده باشد.
• والایش: تغییر شکل امیال و خواسته های نامقبول به رفتار و اعمال مقبول و جامعه پسند.