روانشناسی فساد: شتردزدی بعد از مدتی تخم‌مرغ دزدی یا دزدی کلان تکانه‌ای بدون نیاز به کارآموزی؟!
تصور ما اغلب این است که افراد ابتدا با قدم‌های کوچک پا در مسیر لغزنده فساد می‌گذارند و به تدریج طرف خلاف‌های بزرگ‌تر می‌روند اما روانشناسان در هلند می‌گویند که برخلاف تصور ما احتمال اینکه کسی در رودررویی با فرصتی ناگهانی برای درآوردن یک پول هنگفت حاضر به تخلف بشود بیش از آن است که ابتدا ذره ذره فساد را شروع کند.
نیلز کوبیس از دانشگاه آمستردام هلند در مورد این مطالعه توضیح می‌دهد:
در مطالعه ما داوطلبان در بازی‌ای شرکت کردند که در آن شرایط فساد را مدلسازی کرده بودیم و به شرکت کنندگان این فرصت رو دادیم که به یک شرکت کننده دیگر رشوه بدهند. به آنها گفتیم که شما مدیر یک شرکت هستید و برای یک پروژه عمرانی رقابت می‌کنید و این شخص هم یک مقام دولتی است که درمورد نتیجه مناقصه تصمیم می‌گیرد. فرآیند مناقصه منصفانه هست اما شما فرصت منحصر به فردی را دارید که مقام رسمی را اغوا کنید، مثلا می‌توانیدکه او را به یک مراسم شام رسمی دعوت کنید یا در گام بعدی مخارج سفر تفریحی او را بدهید.
خوبی این روش این بود که ایده شروع فساد از جای کوچک را محک می‌زد. گزینه دیگر این بود که شرکت کنندگان مستقیما یعنی بدون هیچ مقدمه چینی دیگری بتوانند مقام دولتی را به سفر خصوصی دعوت کنند.
او می‌گوید که شرکت کنندگان بیشتربه گزینه دوم تمایل داشته‌اند یعنی در صورتی که امکان داشت رشوه بزرگ‌تر را یک جا می‌دادند. نتیجه‌ای که در چهار آزمایش مختلف تکرار و تایید شد.
اما علت این رفتارخلاف انتظار چیست؟
یکی از توضیحاتی که ما برایش داریم این است که مردم دوست ندارند مکررا دست به فساد بزنند چون به نظر ما اگر مجبور باشند که این کار را تکرار کنند بیشتر احساس گناه می‌کنند ابعاد رشوه در هر دو مورد تقریبا یکسان بود اما تکرار کار بد احتمالا اثر قوی‌تری بر احساسات اخلاقی ما دارد.
«ما در این مطالعه احساساتی مثل احساس گناه یا خجالت یا احساسات منفی مشابه آنها را اندازه نگرفتیم ولی محتمل‌ترین توضیح این رفتار همین است که اشاره کردم. البته دراین آزمایش گزینه های پیش روی داوطلبان فرضی بود و آن ها زیرنظر بودند اما برگزارکنندگان مطالعه برای تصمیم‌های آنها پاداش‌هایی واقعی درنظرگرفتند، یعنی آنها درعمل پول بیشتری از دادن رشوه در می‌آوردند.»
اما نکته آموزشی این یافته برای کسانی که می‌خواهند جلوی فساد را بگیرند چیست؟ باید مواظب چه موارد و چه کسانی باشند؟
یکی ازجنبه هایی که نیازمند توجه بیشتر است، قدرت توجیهاتی است که افراد برای کارشان پیدا می‌کنند، به نظر می‌رسد مردم گاهی گزینه‌های پیش رو را یک فرصت طلایی می‌بینند و با خودشان می‌گویند بهتر است این کار را انجام دهیم و بعد سرفرصت به پیامد های اخلاقی‌اش فکر کنم، یعنی پیش خودشان فکر می‌کنند الان بهتر است که به دستاوردهای مالی که دراین لحظه نصیبم می‌شود توجه کنم.
بعضی ازمردم وقتی در موقعیت‌های خاصی قرار می‌گیرند حتی بعضی از آدم‌هایی که خودشان را پایبند اخلاق می‌دانند حاضرند دست به کاری بزنند که می‌دانند درست نیست.
وقتی به نظرسنجی در کشورهایی نگاه می‌کنیم که فساد درآن‌ها گسترده است مردم عموما با فساد مخالف هستند و آن را غیراخلاقی می‌دانند. با این حال دست به آن می‌زنند. تحقیقات نشان می‌دهند که نیروی محرکی آنها این برداشت است که دیگران هم مشغول دادن و گرفتن رشوه هستند.
منبع: پادکست بی بی سی فارسی – مقاله اصلی
