آیا ماهیها درد را احساس می‌کنند؟
آیا حیوانات دیگر از جمله ماهیها درد را احساس می کنند و آیا آسایش و رفاه در دنیای حیوانات جایی دارد؟ استوآرت بلکمن درباره این دو مساله تحقیقاتی را انجام داده است. تا دهه گذشته بعضی افراد تصور می کردند بالاخره به این سوال قدیمی راجع به درک ماهی ها از درد پاسخ داده شده است. آخرین داستان ها درباره آزمایش هایی که در سال ۲۰۰۳ روی این موضوع انجام گرفت، حاکی از آن است که نه تنها ماهیها محرکهای مضر ومهلک را تشخیص می دهند و از آن دوری می کنند؛ بلکه این توانایی بر رفتارهای معمول آنان از جمله شکار کردن هم تاثیر می گذارد. سازمان های حمایت از حیوانات نیز (برخلاف بسیاری از ماهیگیران که به تازگی استفاده از طعمه زنده برای آنها ممنوع شده بود، از این خبر استقبال کردند.
به ندرت پیش می آید که تنها یک مطالعه پاسخ متقاعد کننده ای درباره موضوعی چنین بحث برانگیز و پیچیده ارائه دهد. حتی این مطالعه، یعنی مطالعه ادینبورگ نه تنها پاسخ درستی به این سوال ها نداد بلکه سوالات بیشتری هم در این باره به وجود آورد و زیست شناسان همچنان مشغول بررسی در این زمینه هستند. بخش عمده این ابهام به خاطر اطلاعات جدیدی است که به تازگی در مجله ماهی و ماهیگیری چاپ شد، سپس به سرعت در رسانه های علمی دست دوم تکرار شدند و باعث شد این شایعه مجددا سر زبان ها بیفتد که ماهی ها درد را حس نمی کنند؛ بنابراین می توان به رفتارهای بی رحمانه با آنها ادامه داد. استیون کروک یکی از نویسندگان این مجله گفته که در حال حاضر علم به هیچ کس اجازه تصور وجود احساس درد در ماهی ها را نمی دهد. مشکل اینجاست که حتی فهمیدن اینکه در سر یک انسان دیگر چه می گذرد، بسیار مشکل است، چه برسد به حیوانات.
موافقان احساس درد چه می گویند؟
ادوارد الوین جانورشناس گفته است ما نمی توانیم وجود احساس درد را در هیچ حیوانی ثابت کنیم ولی می توانیم بررسی کنیم آیا پاسخ های آنها در مقابل احساس عوامل درد، یعنی توانایی شان در تشخیص و واکنش نسبت به محرکهای مضر و آسیب رسان، چیزی بیشتر از یک واکنش ساده است یا نه. تحقیقات الوین نشان داده حتی خرچنگ منزوی هم خاطره ای از محرکهای سمی ثبت می کند و در آینده سعی می کند از آن محرکها دوری کند؛ حتی اگر به معنای ترک صدفی باشد که در آن زندگی می کند.
مخالفان احساس درد چه می گویند؟
ویکتوریا بریس ویت، ماهی شناسی از دانشگاه ایالت پن که در سال ۲۰۰۰ در پروژه ادینبورگ همکاری داشته، گفته نتیجه آن آزمایش ها روی ماهی قزل آلا نشان دهنده وجود احساس در این حیوان است. با این وجود بعضی همکاران او گفته اند این احساسات به اندازه ای نیستند که بتوانند برانگیزاننده احساس درد باشند. بنابراین معلوم نیست ماهیها هوشیارانه از این احساسات در تعامل با اطرافشان آگاه باشند. شاهدی که برای این ناآگاهی در ماهی ها ذکر می شود، سستی و شلی آنها در مواجهه با شرایط دشوار است. ماهیها بر خلاف انسان ها و مهره داران دیگر در قشر مغزشان ساختار مسوول هوشیاری ندارند؛ بنابراین احتمالا هوشیار نیستند و خودآگاهی ندارند. بدین ترتیب درکی هم از درد و ناراحتی ندارند.
چرا این نظریه اشتباه است؟
الوین در مخالفت با این نظر می گوید اگر این مساله را قبول کنیم پس همه حیوانات باید کور باشند؛ چراکه بخش مربوط به بینایی در قشر مغز انسان را ندارند. به نظر می رسد نظر الوین توسط اعلامیه کمبریج اعلام شده طی گردهمایی زیست شناسان و دانشمندان در سال گذشته درباره هوشیاری حمایت شده است.
طبق این اعلامیه هوشیاری حتی در حیواناتی مانند اختاپوس که قشر مخ پیچیده ای ندارند هم می تواند به وجود آید.
درد و فلسفه
برای بعضی افرادی که با احساس درد در ماهی ها مخالفت می کنند، از جمله استوارت دربی شایر، متخصص درد از دانشگاه ملی سنگاپور، ظرفیت لازم برای احساس درد و زجر دست کمی از ظرفیت لازم برای فلسفه بافی ندارد. او گفته است برای اینکه به من ثابت کنید ماهی ها هم احساس درد دارند ابتدا باید ثابت کنید که آنها نگران زندگی و تربیت بچه هایشان هستند.
اخلاق زیستی چه می گوید؟
ولی طبق نظر پیتر سینگر پروفسور اخلاق زیستی از دانشگاه پرینستون از لحاظ اخلاقی بهترین کار این است که فرض را بر این بگذاریم که ماهی ها احساس درد دارند و با آنها طوری رفتار نکنیم که اگر واقعا این احساس را داشته باشند، زجر بکشند. طی سال های گذشته اخلاق زیستی با شدت زیادی با بسیاری از تحقیقات علمی، رفتارهای ورزشی، فیلم های مستند و خیلی چیزهای دیگر که مستلزم آزار حیوانات بوده مخالفت کرده و حتی صدای دانشمندان را نیز در آورده است. به هر حال اگر روزی نتیجه این دعوای احساس درد در ماهی ها قطعی شود، شاید فعالان اخلاق زیستی بتوانند علیه ماهیگیران ورزشی اقامه دعوا کنند و جلوی کار آنها را بگیرند.
یک گونه یا چند گونه؟
خیلی ها اعتقاد دارند تمام این هیاهوها فقط آشوب بیخود برای منحرف کردن ذهنها از فاجعه ای است که همین الان در دریاها رخ می دهد؛ هزاران موجود دریایی بدون اینکه واقعا به درد مصرف انسان بخورند، به خاطر صید ماهی با تور ماهیگیری در این تورهاگیر می افتند و کشته می شوند. قرار دادن توجه و تلاش روی آسایش و رفاه گونه های متعدد س ودمندتر از متمرکز کردن تلاشها روی یک حیوان است. بنابراین باید به دام افتادن جانوران ناخواسته هنگام ماهیگیری تجاری را کم کرد و مطمئن شد جانورانی که به آب بازگردانده می شوند حتما نجات پیدا می کنند. و این چیزی است که اهمیت بیشتری از اینکه ماهیها درد را احساس می کند یا نه دارد.
منبع: دانستنیها – مهر 1392
