رمان جنگ ابدی، نوشته جو هالدمن، معرفی و نقد و بررسی

کتاب جنگ ابدی، رمانی ضدجنگ در ژانر علمی۔ تخیلی است که برای اولین بار در سال ۱۹۷۴ به چاپ رسید و زمستان سال گذشته به کوشش نشر تندیس وارد بازار کتاب ایران شد.

کتاب جنگ ابدی در زمان انتشار به دلیل مفاهیم ضدجنگ، انتقادات زیادی را از سوی دولت‌ها برانگیخت. جنگ ابدی، دومین و مشهورترین نوشته‌ی جو هالدمن است که موفق به کسب جوایز معتبر ادبی همچون نبیولا (۱۹۷۵)، هوگو (۱۹۷۶) و لوکوس (۱۹۷۶) شده است و به عنوان یکی از برترین آثار تاریخ ژانر علمی-تخیلی از آن یاد می‌شود.

داستان از زبان یک فیزیکدان نخبه صلح طلب به نام ویلیام ماندلا روایت می‌شود و شامل چهار بخش است. ماندلا که به اجبار و برای گذراندن دوره دوساله‌ی خدمت اجباری سربازی به جنگ اعزام شده است، پس از گذراندن دوره‌های سخت آموزشی برای نبرد با دشمنان فضایی یعنی ثوری‌ها (متأسفانه در برخی منابع همچون ویکیپدیای فارسی به اشتباه به آن‌ها «تائوران» اطلاق شده است اما چنانچه آقای فرخی در پانوشت کتاب آورده‌اند چون اولین بار در صورت فلکی ثور دیده شده‌اند به نام ثوری‌ها مشهورند) به فضا اعزام می‌شود.

ماندلا به همراه همرزمانش به مقابله با ثوری‌ها می‌رود، اما این نبرد به دلیل نداشتن شناخت دقیق و کافی از دشمن و ناتوانی در برقراری ارتباط بین دو نژاد و همچنین گذر از کرمچاله‌ها و عبور از سرعت نور و چالش با قوانین نسبیتی به جنگی ابدی و بی‌پایان بدل می‌شود.

توصیف ماهرانه شرایط غیرمعمول آب وهوایی و گرانشی در سیارات دیگر و لباس‌های خاص و سلاح‌های جنگی و نظامی فوق پیشرفته و نحوه مواجه شدن و مقابله با ثوری‌ها توسط هالدمن داستان را به اثری فنی مبدل می‌سازد که زیرلایه‌های عمیق انسانی در آن نهفته است.

لباس رزم اولین و اصلی‌ترین سلاح جنگی برای سربازان به شمار می‌آید و به طرز هوشمندانه‌ای از فرد محافظت می‌کند. ماندلا در قسمتی از کتاب می‌گوید: «لباس به این صورت طراحی شده بود تا هر میزان ممکن از حجم بدن انسان را نجات دهد. اگر بخشی از یک دست یا پا را از دست می‌دادید یکی از شانزده تیغ لباس آن عضو را قطع می‌کرد… و سپس فرد مجروح با دارو‌های نشاط‌آور سیراب می‌شد….»

نکته‌ی قابل توجه و حائز اهمیت دیگر داستان اتفاقات و تغییرات بسیار بارزی است که در طی جنگ در فضا، روی زمین رخ داده است (دو سال خدمت ماندلا در فضا معادل دو دهه در زمین است. تغییراتی چون عوض شدن سبک زندگی، فقر، انحرافات جنسی، مشکلات اجتماعی و … که باعث می‌شود ماندلا برگشتن به فضا و ادامه‌ی رزم با ثوری‌ها را به ماندن در زمین ترجیح دهد. رمان جنگ ابدی یک اثر پیچیده و با مضامینی انسانی است که تأثیر جنگ بر جامعه و انسان‌ها را به چالش می‌کشد.

آثار مخربی که باعث خرد شدن روح و ذهن سربازان گشته و باعث می‌شود وقتی به خانه برمی گردند احساس یأس و غریبگی کنند و تحمل زمینی که زادگاه و محل آرامش آن‌ها بوده است برایشان سخت شود. زمینی که در اثر گذر زمان و جنگ‌ها دستخوش تغییرات عمیقی شده است. فرهنگ، گویش، تولید مثل و هنجار‌های جامعه‌ای که مانده به آن تعلق دارد تبدیل به عهد باستان شده و به جای آن تمدنی غریب به وجود آمده است. مفاهیم عمیق و فلسفی داستان در کنار قصه‌اش آن را جزء تاثیرگذارترین آثار این ژانر قرار می‌دهد، به نحوی که خواننده پس از عبور از سطح داستان کم کم وارد لایه‌های درونی می‌شود و می‌تواند وقایع را تصویرسازی و مجسم کند و با کاراکتر‌های داستان همراه شود.

در قسمت پایانی رمان، نامه ماریگی دوست، همرزم و معشوقه‌ی ماندلا که از ابتدای رزم با او بوده و طی مأموریتی از او جدا مانده است، او را برای ادامه‌ی زندگی به یک سیاره سرسبز به نام می‌دل فینگر (که یک تبعیدگاه برای افراد غیر عادی یعنی کسانی که گرایش به غیر همجنس دارند به حساب می‌آید ) دعوت می‌کند، رنگی عاشقانه به داستان می‌باشد و حسی سرشار از اشتیاق رسیدن و ر‌هایی از ناامیدی را تداعی می‌کند. شایان ذکر است که ترجمه این کتاب پس از چهار دهه تصادفی نبوده است.

جنگ ابدی به دلیل پیچیدگی مفاهیم علمی سرانجام توسط نوید فرخی به فارسی ترجمه شد. فرخی مروج علم و از پژوهشگران ژانر علمی تخیلی، در کنار ترجمه‌ای تخصصی و روان با توضیح مفاهیم در پاورقی‌ها باعث شده است که مسائل پیچیده و علمی برای خواننده قابل فهم باشد و تأثیر بسزایی در درک آن برای مخاطب فارسی زبان داشته است. جو هالدمن نویسنده کتاب نیز خود متخصص حوزه علم و از نظامیان جنگ ویتنام بود و علم و جنگ را به خوبی می‌شناخت. هالدمن دو کتاب دیگر را هم با مضامین مشابه نوشت که باید دید کتابسرای تندیس انتشار آن‌ها را نیز در دستور کار قرار داده است یا خیر.

نوشته آسیه مروی – روزنامه سازندگی