جشن سپندارمذ یا جشن اسفندگان چیست و در چه تاریخی برگزار می‌شود؟

… که آسمان را آفرید که مردم را آفرید.

که شادی را برای مردم آفرید.

و همه با جامگان سپید از میانه در داخل شده به دور سفره می نشینند و مراسم روز پاکی با سرود مقدس شروع می شود. اینجا تالار جشنگاه خسروی تهران است و غروب روی آسمان سایه انداخته امروز زرتشتیان «جشن سپندارمذ» یا جشن اسفندگان را به پاس آیین مهر و مادر برپا می دارند.۲۹ بهمن ماه به نام روز سپندارمذ متعلق به زن ایرانی است که مظهر مهر و پاکی و فروتنی است.

امسال نیز همچون سال های گذشته زرتشتیان ایرانی دور سفره جشن اسفندگان جمع می شوند و جشن روز زن را برگزار می کنند.

•سپندار مقدس

امروز زرتشتیان سفید می پوشند و موبدان اسپند در آتش دود می کنند. امروز روز نگهبان زمین است، روز زن.جشن اسفندگان روز سپندارمذ از ماه اسفند است. «سپنته آرمئی تی» عشق پاک و مقدس است و بیشتر از زنان سرچشمه می گیرد. این روز به زنان و مادران اختصاص دارد. به احترام ویژگی های فداکاری، فروتنی و مهربانی مادر جشن ویژه ای در روز مادر برپا می شود. «گاهنبار»ها جشن های فصلی و مربوط به زندگی کشاورزی و دامپروری هستند که در فرهنگ ایران باستان شکل گرفته اند و شش مرحله در سال برگزار می شود. زرتشتیان در هر مرحله گاهنبار پنج روز به داد و دهش می پردازند و با گردهمایی در این جشن ها داده های آفریدگار را سپاس می گویند.

واژه «سپنته آرمئی تی» که فروتنی و بردباری معنی می دهد یکی از فروزه های اهورایی است که انسان نیز می تواند آن را در خود پرورش دهد، این واژه در فارسی به سپندارمذ و اسفند تبدیل شده که نام پنجمین روز از هر ماه در گاه شماری زرتشتی است بنابراین در روز اسفند از ماه اسفند از زمان های بسیار دور تااکنون جشن برگزار می شود که آن را جشن اسفندگان و روز مادر نامیده اند زیرا فروتنی، شکیبایی و مهربانی در سرشت زن و مادر باشکوه تر جلوه می کند.

در این روز مادران از فرزندان خود و زنان از مردان پیشکش هایی دریافت می کنند و زنان نیکوکار، پاکدامن و پرهیزگار مورد تشویق قرار می گیرند. در سفره این جشن جامی از شیر و تخم مرغ که نشانه ماه بهمن است قرار دارد. به جز آنها میوه های فصل به ویژه انار و سیب، شاخه های گل، شربت و شیرینی، برگ های خشک آویشن با دانه هایی از سنجد و بادام در چهار گوشه سفره قرار می دهند و مواد خوشبو و کندر بر روی آتش می گذارند و مقدار کمی از هفت  گونه حبوبات و دانه  ها که در جشن مهرگان برای سفارش کاشتن در آن فصل در سفره جشن مهرگان قرار داده اند می گذارند.

ولی ایرانیان همچنان جشن های خود را به درستی نمی شناسند و خاطره ای دور از آن در تقویم هر ساله خود یادداشت نمی کنند. چه جوانان برای برپایی جشن های ملی خود حافظه تاریخی محکمی ندارند و از چرایی آن نیز بی خبرند.

• یزت شادی

چرا برگزاری جشن ها برای زرتشتیان اهمیت زیادی دارد؟ آیین زرتشت آیین شادمانی نیز هست. بنابراین به مناسبت های گوناگون تاریخی، دینی و رویدادهای طبیعی از گذشته های دور در سنت ایرانیان جشن هایی شکل گرفته است. کلمه جشن از واژه «یزت» به معنای نیایش کردن و سپاسگزاری از اهورا مزدا آمده است. در کتاب «آثارالباقیه» به نقل از ابوریحان بیرونی آمده است که: «شمردن شمار جشن های ایران همانند شمار کردن آبگذرهای یک سیلاب غیرممکن است.»

اسفندگان از جمله جشن های ماهیانه ای است که اطلاع دقیقی از گذشته برپایی آن مکتوب نیست. اما بنابر گفته ابوریحان بیرونی در ایران قدیم جشنی با نام مزدگیران یا مردگیران در بین مردم رواج داشته است.

از ویژگی های این جشن که زمان برگزاری آن ۵ روز نخست ماه اسفند بوده، استراحت کامل زنان از کار و تلاش و کوشش و فرمانبرداری کامل مردان از زنان بوده است.

در این چند روز به پاس تلاش یک ساله زنان، مردان وظایف ایشان را بر دوش گرفته و با این کار، فعالیت های یک زن را تجربه می کردند و در عین حال در این روز هدیه دادن به زن خانه از آداب و رسوم اصلی این جشن به شمار رفته است.

• فروزه از خودگذشتگی

آنچه از این جشن مکتوب مانده ویژگی این جشن است که به نام «سپنته آرمئی تی» یا «فروزه» از خودگذشتگی و فروتنی و مهر بی پایان، شناخته شده است. «سپنته آرمئی تی» یا سپندارمذ یا اسفند امروزی، نام چهارمین امشاسپند و نام پنجمین روز هر ماه است که در جهان مادی به خاطر داشتن صفت پاک و ارزشمند «سپنته آرمئی تی» نگهبان زمین نام گرفته است. در کتاب های مربوط به آیین زرتشتیان آمده است: «سپنته آرمئی تی، فروزه ای است با ویژگی های زنانه و مادرانه یعنی مهر و عشق بی پایان و تواضع و فروتنی که به راستی زمین نمادی نیکو بر آن است.»

طبق سالنامه زرتشتی، روز اسفند از ماه اسفند یعنی پنجمین روز از این ماه و بنا بر تقویم امروزی، ۲۹ بهمن ماه روز سپاسداری از جایگاه زنان و مادران است.

در آیین زرتشت، به دلیل برخی ویژگی های مشترک زمین با زن همچون آفرینندگی و زایندگی، این روز به نام «زن و زمین» نام گرفته است.

• روز آرمان مقدس

در آیین زرتشت، روز ۲۹ بهمن، پنجمین روز از ماه اسفند محسوب می شود و در این آیین هر روز با عنوانی خاص نام گذاری شده است. همچنین نام ۱۲ ماه نیز در بین نام های ۳۰ روزه وجود دارد و نام های دوازده گانه ماه با دوازده ماه از اسامی روزها مشترک هستند که در هر ماه زرتشتیان برابر شدن روز و ماه را جشن می گیرند.

در آیین ما، روز سپندارمذ (روز آرمان مقدس) به عنوان روز ایثار، فداکاری، فروتنی و از خودگذشتگی نامگذاری شده است و از آنجا که این احساس پاک بیشتر در وجود و سرشت زنان یافت می شود، در پنجمین روز اسفند در آیین زرتشتی مقام والای زن و مادر گرامی داشته می شود.

براساس سنت باستانی، مردان و فرزندان زرتشتی در روز سپنته آرمئی تی که مظهر ایمان، مهر و محبت و حامی زنان نیک است، به همسران و مادران خود هدایایی تقدیم می کنند و برگزاری مراسم جشن و سرور در این روز ضروری است.

به این ترتیب از محبت و مهربانی زنان سپاسگذاری می شود. در این روز خاص همچنین انجام کارهای خانه بر عهده مردان است و زنان با پوشیدن لباس های نو، مورد تکریم قرار می  گیرند. در مراسم جشن اسفندگان در آیین زرتشت همچنین زنان پاکدامن و پرهیزگار که به تربیت فرزندان نیک پرداخته اند و این فرزندان به عنوان شخصی نیک شناخته شده اند، تشویق می شوند.

روز اسفندگان متعلق به همه ایرانیان است همانگونه که زنان زرتشتی دور یک سفره حلقه می زنند و برای دوری خشم و نفرت از سرزمین شان دعا می خوانند.

• یکی مثل ما

اهمیت برگزاری جشن ها و آیین ایرانی از آن جهت مهم به نظر می رسد که ملت توان جهانی کردن جشن های ملی خود را دارد همچون دیگر کشورها و ملت ها جشن و جشنواره نیز از ویژگی های آیین ایرانیان قدیم است. در آیین ایرانیان قدیم وظیفه شاد بودن و نشاط داشتن از بایسته های دینی است. چه وقتی مردمی از شادی های آیین خود آگاهند به دنبال پیروی از مدل های غیربومی و غیرملی نمی روند و تلاش جهت دار خود را برای رسمیت بخشیدن آن در دنیای بیرون از مرزهای داخلی خود انجام می دهند.

بیتا یاری دختر ۲۱ ساله زرتشتی است که در جشن سده با شادی به روی آتش لبخند می زند و امیدوار است تمام ایرانیان جشن های ایرانی را بیش از مدل های خارجی بشناسند. این دختر ایرانی می گوید: «ما در عصری زندگی می کنیم که شادی نیاز زندگی انسان است و ما نیز همچون سایر مردم باید قدرت جهانی کردن جشن های خودمان را داشته باشیم.»

«خسرو پرخیده» سعی می کند در میان جمعیت به موبد اسپند در دست نزدیک شود. او هم یک جوان زرتشتی است که جشن های آیین خود را متعلق به یک گروه اقلیت به نام زرتشتیان نمی داند و می  گوید: «با شرایط امروز فکر می کنم جشن های ما متعلق به همه ایرانیان است و انتظار دارم همه در آن شرکت کنند.»

اهورا یک جوان ۱۸ ساله زرتشتی است که معتقد است شادی جشن ایرانیان متعلق به همه است و همه ایرانیان باید شاد باشند.امسال نیز جشن اسفندگان از سوی کانون دانشجویان زرتشتی در تالار جشنگاه خسروی تهران در خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان برگزار شد.آنچه قابل پیش بینی و برنامه سازی درست است توجه به دارایی ملی و بومی است نه تکیه بر الگوهای جهانی. آنچه قابل طرح است تقویت داشته های داخلی است نه تفکر تبلیغاتی خارج از مرزهای آن.

امروز «سپندارمذ» زمان پاسداشت مهر زمین و زمان است که زرتشت مهر را نگهبان زمین مادی نام داده است که مادر را نگهبان جهان.