آیا با تاریخچه توالت آشنا هستید؟!
در روز های آفتابی، شهروندان روم باستان را میتوانستید در مستراحهای عمومی حین تبادل اخبار و شایعات پیدا کنید در حالیکه به یک امر فوریتری رسیدگی میکردند. امروزه بیشتر فرهنگها رفتن به دستشویی را امری خصوصی در نظر میگیرند. ولی حتی وقتیکه تنها میرویم، زیرساخت مشترک فاضلاب ما یکی از محوریترین ابداعات در تاریخ بشر است. «فرنسیس دو لو ری» تاریخ توالت را به اشتراک میگذارد.
در روزهای آفتابی شهروندان رومی شهر اوستیا را میشد روی یک نیمکت سنگی طویل در نزدیکی انجمن پیدا کرد. دوستان و همسایهها اخبار و شایعات را با هم رد و بدل میکردند در حالی همزمان به یک امر فوریتری رسیدگی میکردند. این مستراحهای عمومی در آن واحد تا ٢٠ رومی را میتوانست جا دهد، در حالی که فضولات را در مجاری تحتانی تخلیه میکرد. امروزه در بیشتر فرهنگها رفتن به دستشویی یک امر خصوصی در نظر گرفته میشود. ولی حتی وقتیکه تنهایی برویم، زیرساخت فاضلاب مشترک ما یکی از محوریترین ابداعات در تاریخ بشر است.
در حالیکه متون بسیاری از ادیان باستان دستورالعملهایی دارند برای دور نگهداشتن فضولات از آب آشامیدنی و اردوگاهها مدیریت فضولات بر میگردد به ٣٠٠٠ سال پیش از میلاد. زیستگاههای باستانی در بین النحرین اغلب سازههای گِلی داشتند که ساخته شده بود برای چمباتمه زدن یا نشستن در خصوصیترین اتاق خانه. اینها به لولههایی متصل بودند که از آب روان برای جابجابی فضولات به داخل آبراهههای یا چاههای خیابان استفاده میکردند. این دست زیرساختهای آبی در عصر برنز رونق گرفتند و در بخشهایی از درهی ایندوس تقریبا هر خانه یک توالت داشت که به سیستم فاضلاب شهری متصل بود. قصرهای کریت باستان حتی گزینهی فلاش دستی داشتند.
محققین نمیتوانند با قطعیت بگویند که چی الهام بخش این سیستمهای فاضلاب اولیه بوده ولی ما میدانیم که مدیریت فضولات برای سلامت عمومی حیاتی است. فاضلاب تصفیه نشده زمینهی پرورش میکرو-اورگانیسمهای مضر شامل عامل وبا، اسهال خونی و حصبه است. هر چند که چندین هزار سال طول کشید تا دانشمندان کاملا به رابطهی بین فاضلاب و بیماری پی ببرند. ولی ارتباط بوی مسموم فاضلاب با مریضی در ١٠٠ سال قبل از میلاد ثبت شده است.
و تا ١٠٠ سال پس از میلاد راه حلهای پیچیدهتری برای تخلیه فاضلاب پدیدار میشد. امپراطوری روم همواره قناتهای جاری داشتند که مختص بردن فاضلاب به بیرون از دیوارهای شهر بودند. سلسلههای چین در همین دوره نیز توالتهای خصوصی و عمومی داشتند با این تفاوت که فضولات آنها فورا بازیافت میشد. بیشتر توالتهای خانگی به خوکدانیها خوراک میداند و مدفوع جمع کنهای ویژه، فضولات را از مستراحهای عمومی جمع می کردند تا به عنوان کود بفروشند. در چین، این رسم مدیریت فضولات برای قرنها ادامه داشت اما در اروپا سقوط امپراطوری روم بهداشت عمومی را وارد دوران سیاه کرد. چاههای مستراح که «گانگ» نامیده میشدند رواج یافتند و ظرف فضولات دائما داخل خیابان ریخته میشدند. قلعهها، فضولات را از پنجرههای مرتغع به داخل چاههای مستراح جمعی پرت میکردند. شبانه افرادی معروف به کشتکاران گانگ فضولات را بار میزدند تا اینکه بار خود را بیرون مرزهای شهر خالی کنند.
شیوهی غیر بهداشتی اروپا تا قرنها مستدام بود ولی خود توالتها تغییرات بزرگی کردند. تا اواخر قرون وسطا، اکثر خانوادههای ثروتمند چارپایههای کُمُدی داشتند که جعبههای چوبی بودند با نشیمن و سرپوش. و در دربار سلطنتی انگلیس کُمُدها توسط مهتر چارپایه کنترل میشدند. جدا از چک کردن وضعیت سلامت رودههای پادشاه رابطهی صمیمی مهتر با سلطان او را بطور عجیبی به یک شخصیت متنفذ بدل کرده بود.
جهش بزرگ بعدی در تکنولوژی توالت در سال ١۵٩۶ رخ داد وقتیکه «سر جان هرینگتون» اولین توالت سیفوندار مدرن را برای ملکه الیزابت طراحی کرد. بکارگیری اهرم برای ول کردن آب و یک شیر برای تخلیهی کاسه همچنان پایهی طراحیهای مدرن است. اما طراحی هرینگتون بوی فاضلاب میداد. خوشبختانه، در سال ١٧٧۵ مخترع اسکاتلندی «الکساندر کامینگ» یک خم به لولهی تخلیه افزود برای نگهداری آب و کم کردن بو. این به اصطلاح «تلهی اِس» بعدا توسط «توماس کِرَپر» به «خم یو» (شتر گلو) بدل شد هر چند که اصطلاح «کِرَپ» (مدفوع) به قرنها قبل از این مخترع برمیگردد!
تا اواخر قرن ١٩ام بسیاری از شهرها زیرساخت فاضلاب مدرن و تصفیه خانههای فاضلاب ایجاد کرده بودند. و امروزه توالتها ویژگیهای متنوعی دارند از مجلل گرفته تا پایدار. ولی حدودا ٢ میلیارد نفر هنوز در خانه توالت برای خودشان ندارند. و ٢/٢ میلیارد نفر دیگر امکاناتی ندارند تا فضولات خود را بطور مناسب مدیریت کنند که این جوامع را در معرض بیماریهای متعددی قرار میدهد. برای حل این مشکلات باید تکنولوژیهای بهداشتی جدید ابداع کنیم و مسائل رفتاری، مالی و سیاسی را رسیدگی کنیم که در کل مسیر بهداشت نابرابری ایجاد میکنند.