شبه علم چیست؟چگونه شبه علم را از علم تشخیص دهیم؟

شبه علم به ایده‌ها یا باور‌هایی اطلاق می‌شود که به‌عنوان علمی ارائه می‌شوند، اما فاقد شواهد تجربی هستند، غیرقابل تأیید هستند یا با نظریه‌های علمی تثبیت‌شده در تضاد هستند. در اینجا چند راه برای تمایز بین شبه علم و علم آورده شده است:

شواهد تجربی: علم مبتنی بر شواهد تجربی است، به این معنی که ادعا‌های علمی با داده‌های جمع‌آوری شده از طریق مشاهده و آزمایش سیستماتیک پشتیبانی می‌شود. از سوی دیگر، شبه‌علم اغلب به شواهد حکایتی یا شهادت‌های شخصی متکی است تا مطالعات علمی دقیق.

بررسی همتایان: مطالعات علمی معمولاً قبل از انتشار در مجلات علمی معتبر توسط متخصصان این حوزه بررسی می‌شوند. ادعا‌های شبه علمی اغلب فاقد این سطح از بررسی دقیق هستند و ممکن است به کتاب‌ها یا وب سایت‌های خود منتشر شده تکیه کنند.

ابطال‌پذیری: نظریه‌های علمی را می‌توان از طریق آزمایش یا مشاهده آزمایش کرد و به طور بالقوه نادرست بودن را اثبات کرد. از سوی دیگر، ادعا‌های شبه علمی اغلب مبهم و غیرقابل آزمون هستند یا بر فرضیات اثبات نشده تکیه می‌کنند.

اجماع بین متخصصان: نظریه‌های علمی به طور کلی توسط اجماع متخصصان در این زمینه بر اساس تفسیر آن‌ها از شواهد موجود پشتیبانی می‌شود. ادعا‌های شبه علمی اغلب توسط گروه کوچکی از طرفداران که ممکن است فاقد تخصص در زمینه‌های مربوطه باشند، ترویج می‌شود.

تکرارپذیری: مطالعات علمی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که قابل تکرار باشند، به این معنی که سایر محققین باید بتوانند نتایج یکسانی را هنگام پیروی از روش‌شناسی مشابه تکرار کنند. ادعا‌های شبه علمی اغلب فاقد این سطح از تکرارپذیری هستند.

با در نظر گرفتن این عوامل، می‌توانید به طور مؤثرتری بین ادعا‌های علمی که توسط شواهد تجربی پشتیبانی می‌شوند و ادعا‌های شبه علمی که فاقد چنین پشتیبانی هستند، تفاوت قائل شوید.

استفاده از اصطلاحات علمی: ادعا‌های شبه علمی اغلب از زبانی علمی استفاده می‌کنند تا تصور علمی بودن را ایجاد کنند. با این حال، استفاده از اصطلاحات فنی اگر فاقد شواهد تجربی، ابطال‌پذیری و تکرارپذیری باشد، لزوماً ادعایی را علمی نمی‌کند.

توسل به مرجعیت: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای شواهد تجربی، بر توسل به مراجع یا تایید افراد مشهور تکیه کنند. از سوی دیگر، علم مبتنی بر شواهد است و وابسته به اقتدار یا وضعیت مدعیان نیست.

سوگیری تایید: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای به چالش کشیدن آن‌ها با شواهد، به باور‌ها یا سوگیری‌های از پیش ساخته شده افراد متوسل شوند. در علم، فرضیه‌ها برای توضیح مشاهدات فرموله می‌شوند و آزمایش‌ها برای آزمایش آن فرضیه‌ها بدون سوگیری طراحی می‌شوند.

عدم پیشرفت: علم یک فرآیند خود اصلاحی است و شواهد جدید می‌تواند منجر به اصلاح یا رد نظریه‌های موجود شود. با این حال، ادعا‌های شبه علمی ممکن است علیرغم فقدان شواهد جدید بدون تغییر باقی بمانند یا ممکن است بر نظریه‌های منسوخ یا بی اعتبار تکیه کنند.

انگیزه‌ها و دستور کار‌ها: ادعا‌های شبه علمی ممکن است ناشی از منافع مالی، اعتقادات شخصی یا برنامه‌های سیاسی باشد. با این حال، تحقیقات علمی به جای سود شخصی یا ایدئولوژی، مبتنی بر جستجوی دانش و پیشرفت درک است.

به طور خلاصه، در حالی که ادعا‌های شبه علمی ممکن است از برخی از زبان‌ها و روش‌های علم استفاده کنند، اما در نهایت فاقد دقت و شواهد لازم برای در نظر گرفتن علم اصیل هستند. با درک ویژگی‌های علم و مشکلات احتمالی شبه علم، می‌توانید به طور مؤثرتری ادعا‌ها را ارزیابی کنید و تصمیمات آگاهانه بگیرید.

رد توسط جامعه علمی: ادعا‌های شبه علمی اغلب توسط جامعه علمی به دلیل فقدان شواهد تجربی، ابطال‌پذیری و تکرارپذیری رد می‌شوند. اگر یک ادعای علمی به طور گسترده توسط جامعه علمی رد شود، احتمالاً شبه علمی است.

استفاده از مغالطات منطقی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است از مغالطات منطقی مانند دوگانگی‌های نادرست، قیاس‌های نادرست یا حملات ad hominem استفاده کنند تا استدلال‌های خود را متقاعد‌کننده‌تر نشان دهند. در مقابل، استدلال‌های علمی مبتنی بر شواهد و استدلال منطقی است.

تأکید بیش از حد بر تجربه شخصی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای شواهد علمی، به شدت بر حکایات و شهادت‌های شخصی تکیه کنند. با این حال، ادعا‌های علمی مبتنی بر جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل سیستماتیک داده‌ها از نمونه بزرگی از افراد است.

فقدان مقالات بررسی شده: تحقیقات علمی معمولاً در مجلات معتبر منتشر می‌شود که نیاز به ارزیابی دقیق و تأیید اعتبار توسط متخصصان این حوزه دارد. ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد چنین انتشاراتی باشند که می‌تواند برای اعتبار آن‌ها پرچم قرمز باشد.

عدم آزمون‌پذیری: ادعا‌های علمی قابل آزمایش هستند، به این معنی که می‌توان آن‌ها را تحت بررسی تجربی قرار داد و به طور بالقوه رد کرد. ادعا‌های شبه علمی ممکن است غیرقابل آزمون باشند یا بر مقدمات غیرقابل ابطال تکیه کنند و ارزیابی علمی آن‌ها را دشوار کند.

فقدان اجماع: در علم، غالباً بر اساس شواهد موجود، بین متخصصان یک رشته خاص در مورد موضوعی خاص اتفاق نظر وجود دارد. با این حال، ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد چنین اجماع باشند و طرفداران این ادعا اغلب با جامعه علمی مخالف هستند.

داده‌های گیلاس‌چینی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به طور انتخابی از داده‌هایی استفاده کنند که ادعا‌های آن‌ها را پشتیبانی می‌کند، در حالی که داده‌هایی را که با آن‌ها در تضاد است نادیده گرفته یا رد می‌کنند. در مقابل، ادعا‌های علمی بر تجزیه و تحلیل سیستماتیک همه داده‌های مرتبط تکیه دارند.

فقدان مکانیسم قابل قبول: در علم، اغلب برای توضیح پدیده مشاهده شده، مکانیسمی قابل قبول نیاز است. با این حال، ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد چنین مکانیزمی باشند یا بر فرضیات اثبات نشده تکیه کنند.

فقدان کنترل‌های آزمایشی: در علم، از کنترل‌های آزمایشی برای از بین بردن تأثیر متغیر‌هایی غیر از متغیر مورد آزمایش استفاده می‌شود. ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد چنین کنترل‌هایی باشند، که تعیین اینکه آیا اثرات مشاهده شده به علت ادعا شده است یا سایر عوامل، دشوار است.

اتکای بیش از حد به همبستگی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است بر همبستگی بین متغیر‌ها بدون در نظر گرفتن سایر عواملی که ممکن است مسئول رابطه مشاهده شده باشند، تکیه کنند. در علم، همبستگی لزوماً دلالت بر علیت ندارد و برای تعیین علیت باید عوامل دیگری را در نظر گرفت.

با در نظر گرفتن این ویژگی‌های اضافی شبه علم، بهتر می‌توانید بین ادعا‌های علمی مبتنی بر شواهد تجربی و تحلیل دقیق و ادعا‌های شبه علمی که فاقد چنین شواهدی هستند و بر استدلال‌های نادرست یا فرضیات اثبات نشده تکیه می‌کنند، تمایز قائل شوید.

عدم بررسی همتایان: در علم، پژوهش معمولاً قبل از انتشار در یک مجله علمی معتبر، مورد بررسی دقیق همتایان قرار می‌گیرد. ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد این سطح از بررسی دقیق باشند و ممکن است از طریق کتاب‌ها، وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی منتشر شوند.

استفاده از زبان هیجان‌انگیز: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای تکیه بر شواهد علمی، از زبان هیجان‌انگیز یا جذابیت برای احساسات استفاده کنند. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل سیستماتیک داده‌ها است و بر جذابیت احساسی تکیه نمی‌کند.

عدم شفافیت: تحقیقات علمی عموماً شفاف است و روش‌ها و داده‌هایی برای بررسی دقیق توسط سایر محققان در دسترس است. ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد این شفافیت باشند، به طوری که طرفداران اغلب فقط اطلاعات محدودی در مورد روش‌ها یا داده‌های خود ارائه می‌دهند.

اتکای بیش از حد به حکایات: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به شدت بر حکایات یا شهادت‌های شخصی تکیه کنند، که اغلب معرف جمعیت گسترده‌تر نیستند. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر جمع‌آوری دقیق داده‌ها و تجزیه و تحلیل آماری است.

عدم تکرارپذیری: ادعا‌های علمی باید تکرارپذیر باشند، به این معنی که سایر محققین باید بتوانند نتایج مشابه را با استفاده از روش‌های مشابه تکرار کنند. ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد این سطح از تکرارپذیری باشند، چرا که طرفداران اغلب نمی‌توانند شواهدی ارائه دهند که ادعا‌هایشان قابل تکرار است.

عدم اجماع در مورد اصطلاحات: ادعا‌های شبه علمی ممکن است از اصطلاحاتی استفاده کنند که توسط جامعه علمی پذیرفته یا به رسمیت شناخته نشده است یا ممکن است از اصطلاحات علمی به روشی غیر استاندارد استفاده کنند. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر اصطلاحات و تعاریف استاندارد شده است که از طریق تحقیقات دقیق ایجاد شده است.

اتکای بیش از حد به ارقام مرجع: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای شواهد علمی، به اقتدار افراد یا مؤسسات متکی باشد. در علم، شواهد و داده‌ها محرک‌های اصلی درک هستند، نه وضعیت یا شهرت افراد یا مؤسساتی که ادعا می‌کنند.

اتکای بیش از حد به باور‌های شخصی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است بر باور‌ها یا ایدئولوژی‌های شخصی تکیه کنند تا شواهد یا داده‌های تجربی. در علم، فرضیه‌ها بر اساس مشاهده و داده‌ها تدوین می‌شوند و از شواهد برای آزمون و اصلاح آن فرضیه‌ها استفاده می‌شود.

نادیده گرفتن اجماع علمی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است اجماع جامعه علمی را نادیده بگیرند، حتی در مواجهه با شواهد قاطع بر خلاف آن. در علم، اجماع اغلب نشانه درک قوی از یک پدیده خاص بر اساس تحقیق و تحلیل دقیق است.

عدم شفافیت در تأمین مالی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد شفافیت در منابع تأمین مالی باشند یا ممکن است توسط افراد یا سازمان‌هایی تأمین شود که در نتیجه منافع خاصی دارند. در علم، منابع مالی و تضاد منافع احتمالی برای اطمینان از شفافیت و پاسخگویی فاش می‌شود.

استفاده از روش‌های جایگزین یا غیر علمی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است از روش‌های جایگزین یا غیرعلمی مانند طالع بینی، شفای ایمان یا قرائت‌های روانی برای طرح ادعا‌هایی درباره جهان استفاده کنند. در مقابل، علم به روش‌های تجربی دقیق برای آزمایش و اصلاح فرضیه‌ها متکی است.

تکیه بر نظریه‌های منسوخ یا بی اعتبار: ادعا‌های شبه علمی ممکن است بر نظریه‌های علمی منسوخ یا بی اعتبار استوار باشد که توسط جامعه علمی رد شده است. در مقابل، علم به طور مداوم در حال تکامل است و درک خود از جهان را بر اساس شواهد و داده‌های جدید اصلاح می‌کند.

عدم توجه به توضیحات جایگزین: ادعا‌های شبه علمی ممکن است توضیحات جایگزین برای پدیده‌های مشاهده شده را نادیده گرفته یا رد کنند و در عوض صرفاً بر ادعا‌های خود تمرکز کنند. در علم، توضیحات جایگزین در نظر گرفته شده و ارزیابی می‌شود تا محتمل‌ترین توضیح بر اساس شواهد موجود مشخص شود.

عدم تمایل به تجدید نظر یا به روز‌رسانی ادعا‌ها: ادعا‌های شبه علمی ممکن است در برابر شواهد یا داده‌های جدید در برابر تجدید نظر یا به روز‌رسانی مقاوم باشند. در علم، نظریه‌ها و فرضیه‌ها به طور مداوم بر اساس شواهد و داده‌های جدید تجدید نظر و به روز می‌شوند.

فقدان شواهد قابل تکرار: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد شواهد قابل تکرار باشند، به این معنی که سایر محققان قادر به تکرار نتایج مشابه با استفاده از روش‌های مشابه نیستند. در مقابل، علم برای آزمایش و اصلاح فرضیه‌ها و نظریه‌ها بر شواهد قابل تکرار تکیه دارد.

فقدان یک سوال تحقیقاتی واضح: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد یک سوال تحقیقاتی روشن باشد که بتوان آن را از طریق تحقیقات علمی آزمایش کرد و به آن پاسخ داد. در مقابل، تحقیقات علمی اغلب بر روی یک سوال تحقیقی خاص متمرکز است که می‌توان از طریق روش‌های تجربی به آن پاسخ داد.

استفاده از شواهد حکایتی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای مطالعات علمی دقیق، بر شواهد حکایتی یا شواهد شخصی تکیه کنند. در مقابل، مطالعات علمی برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل سیستماتیک داده‌ها از نمونه بزرگی از افراد طراحی شده است.

حجم نمونه ناکافی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است بر مطالعاتی با حجم نمونه ناکافی تکیه کنند، و تعیین اینکه آیا اثرات مشاهده شده از نظر آماری معنی دار هستند یا خیر. در مقابل، مطالعات علمی اغلب با حجم نمونه بزرگ طراحی می‌شوند تا از پایایی یافته‌ها اطمینان حاصل شود.

فقدان مطالعات بررسی شده: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد مطالعات بررسی شده باشند که تعیین اعتبار ادعا‌ها را دشوار می‌کند. در مقابل، مطالعات علمی معمولاً قبل از انتشار در مجلات علمی معتبر مورد بررسی دقیق همتایان قرار می‌گیرند.

عدم وجود گروه کنترل: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد گروه کنترل باشند، که تعیین اینکه آیا اثرات مشاهده شده ناشی از علت ادعا شده است یا سایر عوامل، دشوار است. در مقابل، مطالعات علمی اغلب از گروه‌های کنترل برای حذف تأثیر متغیر‌هایی غیر از متغیر مورد آزمایش استفاده می‌کنند.

با در نظر گرفتن این ویژگی‌های اضافی شبه علم، می‌توانید بین ادعا‌های علمی مبتنی بر شواهد تجربی و تحلیل دقیق و ادعا‌های شبه علمی که فاقد چنین شواهدی هستند و بر استدلال نادرست، روش‌های جایگزین یا شواهد حکایتی متکی هستند، بهتر تمایز قائل شوید.

اتکای بیش از حد به شواهد حکایتی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به شدت بر شواهد حکایتی تکیه کنند، که اغلب نماینده جمعیت گسترده‌تر نیستند. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر تجزیه و تحلیل سیستماتیک داده‌های جمع‌آوری شده از نمونه بزرگی از افراد است.

عدم تکرار: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد تکرار باشند، به این معنی که اثرات ادعا شده به طور مداوم در مطالعات متعدد مشاهده نشده است. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر مجموعه‌ای از شواهد است که بار‌ها آزمایش شده و تکرار شده است.

عدم وجود چارچوب نظری: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد چارچوب نظری باشند که بتواند پدیده‌های مشاهده شده را توضیح دهد. در مقابل، ادعا‌های علمی اغلب مبتنی بر نظریه‌های تثبیت شده‌ای است که پایه‌ای برای درک پدیده‌های مشاهده شده فراهم می‌کند.

تکیه بر تجربیات ذهنی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به شدت بر تجربیات ذهنی تکیه کنند، که معمولاً کمی کردن یا اندازه‌گیری عینی آن‌ها دشوار است. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر اندازه‌گیری‌های عینی و تجزیه و تحلیل داده‌ها است.

عدم شفافیت در روش‌شناسی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است در روش‌شناسی خود فاقد شفافیت باشند و ارزیابی اعتبار ادعا‌ها را دشوار می‌کند. در مقابل، مطالعات علمی اغلب در روش‌شناسی خود شفاف هستند و به سایر محققان اجازه می‌دهند اعتبار ادعا‌ها را ارزیابی کنند.

استفاده از زبان مبهم یا غیر اختصاصی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است از زبان مبهم یا غیر اختصاصی استفاده کنند که وضوح یا خاصیت ندارد. در مقابل، ادعا‌های علمی اغلب دقیق و مشخص در زبان خود هستند و امکان ارتباط و درک واضح را فراهم می‌کنند.

اتکای بیش از حد به اقتدار شخصی: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای شواهد تجربی یا تحلیل‌های دقیق، به شدت بر اقتدار یا کاریزمای شخصی تکیه کنند. در مقابل، ادعا‌های علمی بر اساس شواهد عینی و تجزیه و تحلیل داده‌ها است، نه بر اعتبار یا وضعیت افراد ادعاکننده.

تکیه بر منابع منسوخ یا مغرضانه: ادعا‌های شبه علمی ممکن است به جای منابع به روز و عینی، بر منابع اطلاعاتی منسوخ یا مغرضانه تکیه کنند. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر جدیدترین و عینی‌ترین منابع اطلاعاتی موجود است.

تعمیم بیش از حد یافته‌ها: ادعا‌های شبه علمی ممکن است یافته‌های یک مطالعه یا یک نمونه محدود را بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی یا محدودیت‌های مطالعه، بیش از حد به جامعه گسترده‌تر تعمیم دهد. در مقابل، ادعا‌های علمی مبتنی بر در نظر گرفتن دقیق تفاوت‌های فردی و محدودیت‌های مطالعه است، با یافته‌هایی که می‌تواند برای جمعیت گسترده‌تر اعمال شود.

عدم وجود متاآنالیز‌های بررسی شده: ادعا‌های شبه علمی ممکن است فاقد فراتحلیل‌های بازبینی شده باشند که یافته‌های مطالعات متعدد را ترکیب می‌کند و ارزیابی اعتبار ادعا‌ها را دشوار می‌کند. در مقابل، ادعا‌های علمی اغلب توسط متاآنالیز‌های بازبینی شده که یافته‌های مطالعات متعدد را ترکیب می‌کند، پشتیبانی می‌شود.

با در نظر گرفتن این ویژگی‌های اضافی شبه‌علم، می‌توانید بین ادعا‌های علمی مبتنی بر شواهد تجربی و تحلیل دقیق و ادعا‌های شبه علمی که فاقد چنین شواهدی هستند و بر استدلال ناقص، اعتبار شخصی، یا منابع منسوخ یا مغرضانه تکیه دارند، بهتر تمایز قائل شوید.