افسانهها و نامگذاری بندپایان: منشأ و باورهای عامیانه درباره آنها – دختر بافندهای به نام اراکنه

بندپایان یا Arthropods، یکی از قدیمیترین و متنوعترین گروههای جانوری در زمین هستند که شامل حشرات، عنکبوتها، خرچنگها و بسیاری دیگر از گونهها میشوند. این موجودات در طول تاریخ با افسانهها و باورهای متعددی همراه بودهاند که اغلب به دلیل ظاهر منحصربهفرد، رفتارهای خاص و نقششان در اکوسیستمهای طبیعی پدید آمده است. افسانهها درباره بندپایان در بسیاری از فرهنگها وجود دارد و این موجودات در برخی موارد به عنوان نمادهای الهی، نیروهای محافظ، یا حتی موجودات خطرناک شناخته شدهاند. علاوه بر این، نام علمی “Arthropod” از زبان یونانی گرفته شده و به ساختار خاص بدن این موجودات اشاره دارد.
منشأ نام “Arthropod”
واژه “Arthropod” از دو واژه یونانی “árthron” به معنی “مفصل” و “podós” به معنی “پا” تشکیل شده است. این نام به ساختار بدن این موجودات اشاره دارد که شامل قطعات متصل به هم و پاهایی با مفاصل متعدد است. این ویژگی خاص به بندپایان اجازه میدهد که بهراحتی حرکت کنند و تطبیق بالایی با محیطهای مختلف داشته باشند. به همین دلیل، این گروه جانوری بهعنوان یکی از موفقترین گروههای زیستی شناخته میشود و در سراسر کره زمین پراکنده است.
افسانهها و باورهای رایج درباره بندپایان در فرهنگها
۱. عنکبوتها در فرهنگهای بومی آفریقا و افسانههای عنکبوت آنانسی (Anansi the Spider)
آنسی (Anansi) در افسانههای بومی آفریقا، بهویژه در میان مردمان آکان (Akan) در غنا، عنکبوتی حیلهگر و داناست که به عنوان نماد هوش و زیرکی شناخته میشود. در این افسانهها، آنانسی با استفاده از هوش و نقشههای زیرکانهاش، به حل مشکلات و شکست دشمنان میپردازد. عنکبوت آنانسی بعدها به فرهنگهای آفریقایی-آمریکایی منتقل شد و در ادبیات عامیانه به عنوان نماد خرد و مهارتهای زبانی معرفی گردید.
۲. عقربها در افسانههای باستانی خاورمیانه و مصر
عقربها به دلیل ظاهر خاص و نیش سمی خود در بسیاری از فرهنگهای خاورمیانه و مصر به عنوان موجوداتی قدرتمند و محافظ شناخته شدهاند. در مصر باستان، عقربها به عنوان موجوداتی محافظتکننده از خدایان و فراعنه مورد احترام بودند. الهه سرقت (Serqet) که با عقرب همراه بود، به عنوان محافظ فراعنه در برابر سموم و تهدیدات شناخته میشد. عقربها در بسیاری از فرهنگهای باستانی خاورمیانه نیز به عنوان نماد قدرت و حفاظت به کار میرفتند و برخی باور داشتند که نگهداری از عقربها در خانه میتواند از آنها در برابر دشمنان محافظت کند.
3-افسانه اراکنه (Arachne) و منشأ نام عنکبوت
اراکنه (Arachne)، در اساطیر یونان، دختری بسیار ماهر در بافندگی بود که در شهر لیدیه زندگی میکرد. او به دلیل هنر بینظیرش در بافندگی به شهرت رسید و حتی به خود میبالید که میتواند از خدایان نیز بهتر ببافد. این ادعا باعث خشم و حسادت آتنا (Athena)، الهه حکمت و صنایع دستی، شد؛ چرا که آتنا خود بهعنوان الهه بافندگی شناخته میشد.
آتنا که از غرور و جسارت اراکنه خشمگین شده بود، به شکل زنی پیر نزد او رفت و به او توصیه کرد که از چنین ادعای بزرگی بپرهیزد. اما اراکنه این توصیه را نپذیرفت و حتی آتنا را به یک مسابقه بافندگی دعوت کرد تا اثبات کند که مهارت بیشتری از او دارد.
مسابقه بین اراکنه و آتنا
در این مسابقه، هر دو بافندگی را آغاز کردند. آتنا تصویری از خدایان المپ و پیروزیهای آنها را بافت، در حالی که اراکنه تصویری از خیانتها و ضعفهای خدایان را به نمایش گذاشت. بافندگی اراکنه چنان هنرمندانه و بینقص بود که حتی آتنا نیز مجبور به تحسین آن شد. اما خشم آتنا از جسارت اراکنه باعث شد که او در نهایت تصمیم بگیرد اراکنه را مجازات کند.
آتنا با خشم، بافتنیهای اراکنه را پاره کرد و او را به یک موجود عنکبوتمانند تبدیل کرد تا به صورت ابدی مجبور به بافتن باشد. به این ترتیب، اراکنه به یک عنکبوت تبدیل شد و به این شکل، سرنوشتی جاودانه پیدا کرد.
منشأ نام «عنکبوت» از اراکنه
از آن زمان به بعد، واژه Arachne که نام اراکنه بود، به ریشهای برای نامگذاری «عنکبوت» در زبانهای مختلف تبدیل شد. به عنوان مثال، در زبان انگلیسی واژه arachnid که به گروهی از بندپایان مانند عنکبوتها و عقربها اشاره دارد، از نام اراکنه گرفته شده است.
پیام اخلاقی داستان اراکنه
داستان اراکنه به نوعی به پیامدهای غرور و چالش با خدایان اشاره دارد. این افسانه به انسانها یادآوری میکند که غرور و چالش با خدایان میتواند عواقب ناگواری به همراه داشته باشد. همچنین، این داستان به نقش و اهمیت هنر و مهارت در فرهنگ یونان باستان اشاره دارد و نشان میدهد که چگونه رقابتهای هنری و تمایل به نشان دادن برتری در مهارتها، حتی در اساطیر نیز جایی داشته است.
این نوشتهها را هم بخوانید