آیا دارویی برای فراموشی همیشگی خاطرات بد وجود دارد؟

فرایند حافظه و خاطره از دیرباز منشأ بحث فیلسوف‌ها، فیزیولوژیست‌ها، پزشکان و نویسندگان بوده است. خاطراتی که ما در ذهن داریم و تأثیراتی که از آنها پذیرفته‌ایم و نیز، خاطرات دیگران از عملکرد ما، شخصیت و واقعیت وجودی‌مان را می‌سازند.

گابریل گارسیا مارکز در کتاب «زنده‌ام تا روایت کنم»، می‌گوید:
«زندگی آنچه که زیسته‌ایم نیست، بلکه یکسره آن چیزی ا‌ست که به خاطر می‌آوریم تا بازگوییم.»

اما همه خاطراتی که ما در ذهن داریم، خوشایند نیستند، یک خاطره بد می‌تواند شخصیت یک فرد را تغییر دهد و یا زندگی او را برای همه عمر، ‌تحت تأثیر قرار دهد.

در فیلم شاهکاری به نام «درخشش ابدی یک ذهن پاک»، به شکل ستایش‌آمیزی سودای پاک کردن خاطرات، به تصویر کشیده شده است. در این فیلم که به کارگردانی «مایکل گوندری» در سال 2004 ساخته شد، قهرمانان داستان جول (با بازی جیم کری) و کلمنتاین (با بازی کیت وینسلت)، با مراجعه به شرکتی به نام «لاکونا»، همه خاطراتی را که از هم دارند، پاک می‌کنند.

البته داستان فیلم بسیار پیچیده‌تر از این مختصر است، اما فیلم در عین طرح مسئله غامض پاک کردن انتخابی خاطرات، پیچیدگی‌های فلسفی و اخلاقی این کار را هر مورد بحث قرار می‌دهد.

اما چیزی که باعث شد من این پست را بنویسم و برای آن مقدمه‌چینی کنم، خواندن خلاصه خبری از ژورنال نورون بود:

تصور کنید که بتوانید با خوردن یک قرص، خاطرات بد خود را فراموش کنید! پژوهش اخیر دانشمندان نورولوژیست دانشگاه جورجیا، در تیمی به رهبری دکتر «جو تسین» Joe Z. Tsien چنین امکانی را بیش از هر زمان دیگری، قابل دستیابی نشان می‌دهد.

تسین و تیمش روی آنزیمی به نام CaMKII کار می‌کنند که نقش زیادی در فرایند یادگیری و حافظه دارد. آنها قصد دارند با چنین پژوهشی، درمان تازه‌ای برای بیماران مبتلا به PTSD پیدا کنند.

PTSD یا Posttraumatic stress disorder یک اختلال روانپزشکی است که در دسته اختلالات اضطرابی دسته بندی می‌شود.افرادی که تجربه‌های بسیار ناخوشایندی مثل حضور در صحنه‌های هراس‌آور جنگ و زلزله دارند، ممکن است مبتلا به PTSD شوند. به این صورت که بعد از گذشت مدت‌ها از حادثه، به صورت متناوب و مکرر حادثه را به یاد می‌آورند و کابوس‌هایی در مورد آن می‌بینند و در این حین دچار اضطراب بسیار شدیدی می‌شوند، اضطرابی که ممکن است است کل زندگی آنها را تحت‌الشعاع خود قرار بدهد.

این اختلال همان اختلالاتی است که متأسفانه در اصطلاح عامه در کشور ما، «موجی بودن» نام گرفته است و کمتر کسی در رسانه‌ها و نشریات سعی کرده است این اختلال روانپزشکی را توضیح دهد.

اما به دنبال جنگ‌های اخیر در خاورمیانه و افزایش بیماران مبتلا به PTSD ، امروزه در غرب توجه علمی زیادی به این بیماری معطوف شده است و پژوهشگران سعی می‌کنند علاوه بر درمان‌های شناخته‌شدهای مثل درمان‌های دارویی معمول یا شیوه‌هایی مثل شناخت‌درمانی از شیوه‌های نوینی مثل «واقعیت مجازی» هم استفاده کنند.

تحقیق دکتر تسین و تیمش هم یکی از همین پژوهش‌هاست و در صورتی که به نتیجه برسد، تحولی در درمان PTSD ایجاد خواهد کرد. عنوان تحقیق آنها «پاک کردن القایی و انتخابی حافظه در مغز موش‌ها با دستکاری شیمیایی-ژنتکی» است.

آنها در تحقیقشان همزمان با پخش کردن یک صدا، به موش‌ها شوک الکتریکی می‌دادند. مسلما موش‌ها شرطی می‌شدند و در صورتی که همان صدا را دوباره می‌شنیدند، دچار علایم ترس می‌شدند. اما وقتی، قبلی از پخش صدا، به آنها CaMKII داده شد، در هنگام پخش صدا، دیگر در آنها علایم ترس نمایان نمی‌شد. به عبارت دیگر اگر به صورت موقت و در هنگام به یادآوری تجربه‌های تلخ، فعالیت آنزیم CaMKII بالا برده شود، این خاطرات پاک می‌شوند.

تسین عقیده دارد که این CaMKII به صورت موقت این خاطرات را پاک نمی‌کند، بلکه این پاک شدن دائمی است. به علاوه فقط خاطراتی که هنگام وقوع تجربه‌های ناخوشایند، در مغز ضبط می‌شوند، پاک می‌شوند و خاطرات دیگر تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند.

CaMKII یا به طور کامل، calcium/calmodulin-dependent protein kinase II آنزیمی است که نقش مهمی در حافظ بلندمدت دارد.

اطلاعات بیشتر در مورد CaMKII : + و +