فیلم کتابخوان – معرفی و بررسی و تحلیل – The Reader (2008)

فرانک مجیدی: “ساعت‌ها”، مثل یک معجزه بود. فیلمی که عمیقاً در اعماق وجودم رسوخ کرد. حالا، بعد از 6 سال بی‌خبری از استیفن دالدری او با یک فیلم خارق‌العاده‌ی دیگر اسم خود را بر سر زبان‌ها انداخت. “کتابخوان” The Reader با اقتباس از کتابی به همین نام از “برنارد اشلینک” یکی از قدرتمندترین فیلم‌هایی است که یک بیننده شانس دیدنش را می‌یابد.

فیلم در سال 95 در برلین آغاز می‌شود. مایکل برگ (رالف فاینس) میانسال، با سلیقه برای زنی که شب را با او گذرانده صبحانه آماده می کند. و خاطرات و عذاب وجدان گذشته‌اش، باز برایش زنده می‌شود. در سال‌های جنگ جهانی دوم، مایکل (دیوید کراس) نوجوانی 15 ساله است. او به دلیل بیماری از تراموا پیاده می‌شود و حالش بهم می‌خورد. هانا اشمیتز(کیت وینسلت) به او کمک می‌کند. مایکل چند ماهی را در بستر بیماری می‌گذراند و وقتی بهتر می‌شود برای تشکر به دیدار هانا می‌رود. مایکل هربار به بهانه‌ای به هانا سر می‌زند و با وجود آنکه هانا 21 سال از او بزرگتر است، با او رابطه‌ای عاشقانه پیدا می‌کند. هانا از درس‌هایی که مایکل در مدرسه می‌خواند از او می‌پرسد و کنجکاو است از کتابهایی که مطالعه می‌کند بداند. کم‌کم در هر دیدار مایکل کتابی تازه با خود می‌برد و هانا اصرار دارد که مایکل، خودش برایش کتابها را بخواند. از اودیسه‌ی هومر و “بانو و سگ کوچکش” چخوف تا کمیک‌استریپ‌های تن‌تن و میلو. اما موضوعی همواره هانا را عذاب می‌دهد و مایکل متوجه آن موضوع نیست. تا اینکه روزی هانا بی‌خبر می‌رود و مایکل او را نمی‌یابد. سالها می‌گذرد، حالا مایکل دانشجوی حقوق است. استادشان او و 5 نفر از همکلاسی‌هایش را انتخاب می‌کند و برای تماشای دادگاه چند تن از جنایتکاران نازی می‌برد. ناگهان مایکل، هانا را در مقام یکی از متهمین می‌یابد. راز هانا که او حالا می‌داند چیست، می‌تواند زندگی هانا را نجات دهد…

“کتابخوان” فیلم بسیار عمیقی است. این فیلم، تقدیسی است بر فرهنگ و کتابخوانی. اما فقط نه همین! فیلم پرسش‌های بزرگی را مطرح می‌کند. در سالهای محاکمه‌ی افسران و جنایتکاران نازی، آلمان مانند هر کشور رها شده از بندی، به دنبال راهی برای خالی کردن خشمش است. همین موضوع باعث می‌شود موضوع دادگاه‌ها را بسیار جدی دنبال کند. اما این به چه معنی است؟ اشتباه نکنید! منظورم این نیست که اجرای “عدالت” هدف والایی نیست. می‌خواهم بگویم این چه معنایی دارد که یک کشور پای خود را از تمام مسئولیت‌ها و اشک‌های فراوانی که ریخته شده کنار بکشد و تنها چند ده نفر را مسئول تمام زشتی‌ها بداند؟ آیا هزاران نفر همراه با شعارهای هیتلر، گرینگ و گوبلز دست‌های خود را بالا نبردند و حنجره‌شان را پر از فریاد Heil Hitler!نکردند؟ آیا همان‌ها تماشاگران خشمگین دادگاه‌ها نبودند؟ دلم می‌خواهد وقتی به جایی از فیلم رسیدید که هانا از قاضی می‌پرسد:”اگر شما بودید چه می‌کردید؟” دکمه‌ی stop را بزنید و به خودتان جواب دهید. ترس، اطاعت را به همراه می‌آورد! این شرمی است که ممکن است با مرگ چند نفر از بین برود. شرمی که هانا را وادار به سکوت کرد. گیرم هر یک از این شرمندگی‌ها، از چیزی متفاوت بود. شاید قاضی هم به همین جواب رسید که سکوت کرد! این فیلم، می‌تواند پاسداشتی برای وجدان هم به حساب آید. اگر مایکل آن راز را برملا می‌کرد، اگر پس از سالیان دراز با دسته‌ گلی به دیدار هانا می‌رفت، اگر هنگام خداحافظی از لمس هانا اکراه نداشت… این “اگر”ها مایکل را مردی غمگین کرد. احساس غم و دریغ عظیمی که در چشمان رالف فاینس می‌بینید، هرگز فراموشتان نمی‌شود.

بازی‌های فیلم بسیار چشمگیر است. بازی اغلب در سکوت رالف فاینس عالی است. کیت وینسلت اما، چون ستاره‌ای می‌درخشد. او مبهوت‌کننده است. آنچنان قابل ستایش که جایزه‌ی گلدن گلوب و اسکاری که بخاطر نقش هانا اشمیتز دریافت کرد کاملاً برازنده‌اش بود. با اینحال،فیلماشکالات کوچکی دارد. مثلاً اینکه کل فیلم به زبان انگلیسی است و البته در قیاس با فیلم “ساعت‌ها”، “کتابخوان” از جهت گریم واقعاً ضعیف است.

استیفن دالدری، پیش از آنکه در دنیای سینما مطرح شود، در برادوی کارهایی درخشان را روی صحنه برد. دالدری، همچون تجربه‌ی قبلی‌اش در “ساعت‌ها” توانست روح یک زن را عمیقاً به نمایش در آورد. در این دو تجربه‌ی اخیر سینمایی، او به زیبایی در روح و فکر یک زن آسیب‌دیده کند و کاو می‌کند. دالدری استاد بازی گرفتن از بازیگرانش است. نکته‌ی مشترک دیگر این کار با “ساعت‌ها” توانایی فوق‌العاده‌ی او در نقب زدن در زمان‌ها و مکان‌هاست و نیز، باز از دیالوگ‌های دو نفره‌ی عمیق به زیبایی استفاده کرده‌است. ظاهراً او قرار است از عادت کم‌کاریش بکاهد و امسال پروژه‌ی “سرگذشت شگفت‌انگیز کاوالیر و کلی” را کلید بزند.

مایکل جوان در جایی از فیلم می‌گوید:” بهشت تو را پس می راند و نگاهی به تو می‌اندازد و می‌گوید: فقط یک چیز می‌تواند روح را کامل کند و آن عشق است!” شور جوانی او باعث شد او فراموش کند پیش از عشق، نامی از وجدان ببرد. و گناه مایکل از همان لحظه آغاز شد!

---

  این نوشته‌ها را هم بخوانید