بیماری اسپروی سلیاک (Celiac Sprue) (اسپروی غیرتروپیکال، آنتروپاتی حساس به گلوتن) – علایم – نشانه‌ها – شیوه تشخیص و درمان

مشخصه بیماری سلیاک، آسیب مخاط روده است که بر اثر آسیب ایمونولوژیک توسط گلوتن در افرادی که از لحاظ ژنتیکی مستعد آن هستند، ایجاد می‌شود. شیوع این بیماری در بین بستگان بیماران مبتلا به اسپروی سلیاک حدود ۱۰ درصاد است. بین اسپروی سلیاک مولکول‌های آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) کلاس II و به خصوص HLA-DQ2 و HLA-DQ8 ارتباط زیادی وجود دارد. تماس با پروتئین‌های ذخیره شده در غلاتی نظیر گندم (که حاوی گلیادین است)، جو، چاودار، و فرآورده‌های آنها موجب بروز این بیماری می‌شود مصرف جو دوسر هم ممکن است چنین اثری داشته باشد اما نه بخاطر وجود گلیادین بلکه به علت آغشته شدن به گندم در هنگام بسته‌بندی و حمل و نقل، مواجهه با این مواد سبب شروع یک پاسخ ایمنی سلولی می‌شود که منجر به تخریب مخاطی، به خصوص در قسمت پروگزیمال روده می‌گردد. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که ممکن است آنزیمی بنام ترانس گلوتامیناز بافتی، اتوآنتی‌ژن اسپروی سلیاک باشد.

تظاهرات بالینی

بیماری سلیاک ممکن است به صورت مجموعه کلاسیک علائم و نشانه‌های سوءجذب تظاهر کند. در برخی موارد که چندان نادر نیست، بیماری ممکن است به صورت غیرعادی و همراه با علائم غیر اختصاصی گوارشی نظیر نفخ، اسهال مزمن بدون استئاتوره، عدم تحمل لاکتوز یا کمبودهای یک ریز مغذی (micronutrient) خاص، نظیر کم‌خونی فقر آهن تظاهر کند. ممکن است شکایات غیر گوارشی مانند افسردگی، خستگی، درد مفاصل، پوکی استخوان یا استئومالاسی بارز باشد. برخی از بیماری‌ها از جمله درماتیت هرپتی فرم، دیابت قندی نوع I، بیماری خودایمن تیروئید و کمبود انتخابی IgA ارتباط مشخصی با بیماری سلیاک دارند.

تشخیص

هرچند بیماری سلیاک جزو تشخیص افتراقی هر سندرم سوءجذب قرار می‌گیرد، اما در بیمارانی که تظاهرات غیرعادی نشان می‌دهند نیز، باید در تشخیص افتراقی در نظر گرفته شود. اندوسکوپی فیبریتیک کپسولی، ممکن است یافته‌های معمولاً سلیاک از قبیل پهن و صاف شدن پرزها را نشان دهند. از اندوسکوپی فیبروپتیک می‌توان برای گرفتن بیوپسی از بافت جهت بررسی بافت‌شناختی استفاده کرد. بیوپسی روده با ارزش‌ترین آزمون برای اثبات تشخیص اسیروی سلیاک محسوب می‌شود و طیفی از تغییرات مرضی در این بیماری دیده می‌شوند که از ساختمان طبیعی پرزها همراه با افزایش پلاسماسل‌ها و لنفوسیت‌های مخاطی (ضایعهٔ ارتشاحی) تا آتروفی نسبی یا صاف شدن کامل پرزها متفاوت است. هر چند یافته‌های غیر طبیعی در بیوپسی روده اختصاصی نیستند اما به میزان زیادی این تشخیص را مطرح می‌سازند، به خصوص از آن جهت که اکثر اختلالاتی که بیماری سلیاک را تقلید می‌کنند. (نظیر بیماری کرون، گاسترینوما، لنفوم، اسپروی تروپیکال، بیماری پیوند بر علیه میزبان یا نقص ایمنی) را می‌توان بر اساس زمینه‌های بالینی افتراق داد. پاسخ بالینی به رژیم غذایی عاری از گلوتن و وجود بیوپسی غیرطبیعی تشخیص را به اثبات می‌رساند و در چنین حالتی در بالغین نیازی نیست که التیام روده با بیوپسی‌های مکرر ثبت شود. آزمون‌های سرولوژیک خون (پادتن‌های آنتی گلیادین: antiendomysial و رتیکولین) در غربالگری بیماران دارای علائم غیرعادی یا بستگان بدون علامت بیمار مبتلا به اسپروی سلیاک مفید هستند.

درمان

پیروی کامل از رژیم عاری از گلوتن در تمام طول عمر تنها درمان بیماری سلیاک است. برای اصلاح کمبودها به خصوص کمبود آهن، ویتامین‌ها و کلسیم، باید داروهای مکمل این مواد تجویز شود. پاسخ بالینی ممکن است پس از چند هفته از آغاز درمان مشاهده گردد. برای اطمینان از پاسخ کافی و رعایت مناسب رژیم غذایی باید بیماران تحت‌نظر باشند. در بیمارانی که رژیم غذایی را رعایت می‌کنند پیش‌آگهی طولانی مدت عالی است، هر چند ممکن است افزایش مختصری در میزان بدخیمی‌ها، به ویژه لنفوم دیده شود.