مستند عالی سکوت دیگران The Silence of Others – آیا واقعا فراموش کردن جنایات ممکن است؟

می‌خواستم امشب فیلم Greyhound تام هنکس یا فیلم First Cow، حتی فیلم جدید شارلیز ترون را به شما پیشنهاد بدهم. اما وقتی متوجه مستند The Silence of Others شدم که به تازگی لینک دانلودش آمده، منصرف شدم.

این مستند گروه تولید معتبری دارد. در رأس آنها پدرو آلمادوار قرار دارد و دو کارگردانی که پیش از این برنده جایزه امی Emmy شده‌اند، یعنی آلمودنا کاراسدو و رابرت باهار، کارگردانی‌اش کرده‌اند.

این مستند در طی شش سال ساخته شده است. مستند اصلا از تیپ مستندهایی که بتوانید سرخوشانه نگاهش کنید و شب بخوابید نیست! پس اگر فقط در پی سرگرم شدن هستید، اصلا آن را نبینید و وقت خود را تلف نکنید.

پس از سقوط حکومت‌های خودکامه، خلا قدرتی که ایجاد می‌شود در ترکیب با منگی خارج شدن تدریجی یا جهشی مردم، امید به آینده و تمایل روزافزون برای بیان خاطرات تلخ گذشته، ترکیب عجیبی ایجاد می‌کنند.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در این برهه حساس، تصمیم‌گیری در مورد چگونگی برخورد با عاملان جنایت‌های ضدبشری گذشته است. چطور باید آنها را پیدا کرد و محاکمه‌شان کرد و آنها سزاوار چه نوع برخوردی هستند؟ آیا در صورت این واکنش، دور معیوبی از انتقام‌گیری‌ها شروع نمی‌شود؟ آیا این کار خشک و تر را با هم نمی‌سوزاند؟ آیا اصرار با زدودن شکنجه‌گران پیشین، باعث نمی‌شود که آزادی‌خواهان جدید، ناخودآگاه وارد چرخه‌ای شوند که آنها را تبدیل به کاریکاتوری از همان عوامل اختناق سابق کند؟

همه این تردیدها باعث می‌شود که خیلی‌ها با شعار ببخش، آما فراموش نکن، اصلا ترجیح بدهند که یک نوع عفو عمومی اعلام شود و با فاصله گرفتن از گذشته، مردم فقط به آینده پرامید فکر کنند.

مستند سکوت دیگران The Silence of Others که من به خاطر شباهت عنوانش به فیلم زندگی دیگران، توجهم به آن جلب شد، می‌خواهد دقیقا بگوید که علیرغم این بخشش‌ها و سکوت ظاهری، آن خاطرات آزاردهنده، با گذشته دهه‌های زیاد هم از بین نمی‌روند و همچون کابوس‌هایی یا به‌مانند هجوم شکنجه‌آور و تکانه‌ای خاطرات در یک بیماری PTSD روح و روان مردم را همچون می‌آزارند و گریزی از آنها نیست.

پس چه بهتر که به جای یک تظاهر به سکوت و فراموشی، گاه نمک روی زخم بپاشیم و با یادآوری آنها در قالب یک مستند، به یک تسکین برسیم!

اما چه تسکینی! مستند از همان دقایق اول شما را متحیر می‌کند.

مستند سکوت دیگران در مورد دوره اختناق ژنرال فرانکو و جنگ‌های داخلی اسپانیا است. کمتر جنگ داخلی است که این همه در آثار سینمایی و ادبیات مورد توجه قرار گرفته باشد. فیلم هزارتوی پن به کارگردانی گی‌یرمو دل تورو را که فراموش نکرده‌اید؟! اگر ندیده‌اید، حتما ببینید!

مستند سکوت دیگران خاطرات اشخاص عادی را در هم می‌تند تا یک تصویر تراژیک بزرگ را برای ما بسازد.

صحنه آغازین آن اشک به چشمان ما می‌آورد، وقتی که پیرزنی نحیف را می‌بینید که در جاده‌ای پیش می‌رود و در جایی که زمانی که مادرش توسط میلیشیای وابسته به فرانکو کشته شده بود و پیکرش برهنه رها شده بود، گل می‌گذارد. صدای خفه او که به محل یک گور دست‌جمعی اشاره می‌کند، تکان‌دهنده است.

یا جایی که یک مادربزرگ 80 ساله، نشان داده می‌شود که نصف دنیا را با هواپیما طی می‌کند تا بتواند استخوان‌های پدر به قتل رسیده‌اش را در یک گور جمعی پیدا کند و به تسکین برسد.

مستند روایت‌کننده مادرهایی است که بیرحمانه از کودکانشان جدا شده‌اند و راوی شکنجه‌گرهایی مانند آنتونیو گونزالس پاچکو -ملقب به بیل آدمکش- است که الان با امنیت قضایی در خیابان‌های مادرید قدم می‌زند.

قتل حدود 100 هزار انسان در دوران پینوشه، دستگیری‌های جمعی؛ اردوگاه‌های مخوف بازداشت، شکنجه و اعدام و گورهای بی نام و نشان جمعی، سرانجام با مرگ فرانکو در سال 1975 به پایان رسید. در سال 1977 پارلمان قانونی تصویب کرد که بر اساس آن کلیه زندانی‌های سیاسی ضد فرانکو آزاد شدند؛ اما در ضمن بر اساس همین قانون همه شکنجه‌گران و ارتش در سایه آدمکش فرانکو از تعقیب قضایی در امان می‌ماندند.

مستند خواسته قربانیان برای جریان دوباره عدالت را پی می‌گیرد. روندی که خیلی کند دنبال می‌شود و معلوم نیست که به نتیجه برسد یا نه. فعالان در این زمینه به فرایند مشابهی که سرانجام آگوستو پینوشه و متحدانش را از امنیت قضایی خارج کرد، استناد می‌کنند. ضمن اینکه سازمان ملل به کرات از اسپانیا خواسته که این قانون قدیمی را ملعی کند و استدلال کرده که جنایت بر علیه بشریت نباید مشمول چنین بخشش‌های و عفوهای عمومی قرار بگیرد.

ماده خام این مستند با صبوری بسیار در طی 6 سال گردآوری شد. این مستند هم آگاهی‌بخش و برانگیزاننده است و هم از طریق قاب دوربین نگاه شاعرانه دارد.

این مستند را می‌توانید بگذارید کنار مستندهایی مانند عمل کشتن یا The Act of Killing ساخته جاشوآ اوپنهایمر. این مستند که سال 2012 پخش شد در مورد کشتارهایی ۱۹۶۵ اندونزی است که طی آن بیش از یک میلیون نفر با گرایش‌های کمونیستی به کام مرگ فرستاده شدند. فیلم با شکنجه گران بازمانده از آن دوران به مصاحبه می‌پردازد. یا والس با بشیر، محصول سال ۲۰۰۸ به کارگردانی آری فولمن که به وقایع همزمان با جنگ اول لبنان در دههٔ ۸۰ میلادی در لبنان به ویژه کشتار صبرا و شتیلا می‌پردازد. یا مستند عالی The Cordillera of Dreams با کارگردانی گوزمن. (باز هم پیشنهاد می‌کنم همه این مستندها را ببینید)

سکوت دیگران پایان سرخوشانه‌ای هم ندارد. در طی فرایند طولانی عدالت‌خواهی در همین 6 سال ساخت مستند، دو فرد شاخص در کارزار درگذشته‌اند، بدون اینکه نتیجه فعالیت‌های خود را ببینند. در شرایطی که تنها روند بازخواست از 20 مقام دولت سابق فعال شده؛ جالب است بدانید که ملی‌گراهای طرفدار فرانکو، هنوز هم برای خود اعتباری دارند و در راهپیمایی‌ها پلاکاردهای Make Spain Great Again را می‌چرخانند.