ماجرای کتابسوزان در آلمان نازی چه زمانی و چگونه رخ داد؟
حزب نازی (حزب ناسیونال سوسیالیستی کارگری آلمان) تنها دو ماه پس از تصرف قدرت سیاسی در ماه مارس ۱۹۳۳، در ماه مه همان سال در بسیاری از شهرهای آلمان برنامههای گسترده کتابسوزان برپا کرد.
کارگزاران فرهنگی “رایش سوم” لیست بلندبالایی از هزاران کتابی تنظیم کردند که آنها را برای “پاکی نژاد ژرمن و جامعه برتر آلمان” زیانبار تشخیص داده بودند. در سراسر ماه مه سال ۱۹۳۳ هواداران و اعضای حزب نازی در شهرهای بیشمار دهها هزار جلد کتاب را از کتابخانهها و کتابفروشیها بیرون کشیدند و در تلهای آتش، خاکستر کردند.
گفته میشود که برنامه کتابسوزان در رژیم نازی به “ابتکار” یوزف گوبلز وزیر تبلیغات حکومت آدولف هیتلر طراحی شده بود. او در ماه آوریل به مأموران خود دستور داده بود که کتابهای “غیرآلمانی” را از کتابفروشیها و کتابخانههای عمومی و شخصی گردآوری کنند.
از اوایل ماه مه دستههای چماقدار در “جشن کتابسوزان” شرکت کردند. تنها در برلین بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب سوزانده شد.
اوج این عملیات “فرهنگی” روز دهم ماه مه بود که مأموران نازی در بسیاری از شهرهای آلمان به طور همزمان به صدها کتابخانه و کتابفروشی حمله بردند. آنها عملیات خود را دفاع از فرهنگ برتر آلمان در برابر عناصر “منحط و غیراخلاقی” میخواندند.
بزرگترین نویسندگان آلمانی زبان مشمول این عملیات وحشیانه شدند: کارل مارکس، کارل کائوتسکی، زیگموند فروید، اریش ماریا رمارک، برتولت برشت، توماس مان، هاینریش مان، کورت توخولسکی، آنا زگرس، اریش کستنر و بسیاری دیگر که تعداد آنها به ۱۳۱ نویسنده میرسد. آثار حدود ۳۷ نویسنده خارجی نیز که آثارشان بخشی از فرهنگ بشری است، در این “پاکسازی” جهنمی گرفتار شدند: از جک لندن تا اسکار وایلد و ماکسیم گورکی.
جشن جنون
چند نهاد فرهنگی آلمان از جمله آکادمی هنرها، انجمن قلم (پن شاخه آلمان)، کانون نویسندگان و اتحادیه ناشران این کشور به مناسبت سالگرد هفتاد و پنجم مراسم کتابسوزی، در سراسر این کشور دهها نمایشگاه و برنامه فرهنگی ترتیب دادهاند. در برلین در اقدامی نمادین “کتابخانه کتابهای سوخته” به نمایش گذاشته شده که به آثار سوخته و خالقان آنها اختصاص دارد.
بنیادهای فرهنگی آلمان برنامههای گسترده و رنگارنگی تحت عنوان “ادبیات در شعله آتش” تدارک دیده اند. در بیانیهای درباره این برنامهها به نسل جوان یادآوری شده است: “این روز تاریخی به ما میآموزد که همواره در دفاع از آزادی عقیده و بیان کوشا باشیم. فاجعهای که در آلمان سال ۱۹۳۳ رخ داد، رویدادی ساده و تصادفی نبود، بلکه به دست هزاران دانشجو، استاد و کتابدار آلمانی طراحی و اجرا شد.”
انجمن نویسندگان آلمان نیز در بیانیهای یادآور شده است: “واقعیت غمانگیز این است که بسیاری از استادان و دانشجویان دانشگاههای آلمان آن روز، در عملیات وحشیانه سوزاندن کتاب شرکت کردند. به گواهی مدارک صدها نویسنده و ناشر و کتابفروش داوطلبانه به این موج وحشیگری و جنون پیوستند.”
ویلفرید شولر دبیرکل مرکز پن (شاخه آلمان) در این باره گفته است: “در کتاب سوزان همیشه قدرت ویرانگری است که به نمایش در میآید. با مرگ کتاب، خرد انسانی و دستاوردهای فرهنگی به خطر میافتد. هنوز هم در خیلی از کشورهای جهان دیکتاتورها و مذهبیهای متعصب، هنرمندان و نویسندگان مستقل را تحت تعقیب قرار میدهند. کسی که اقدام نازیها را در سوزاندن کتاب محکوم میکند، نمیتواند در برابر فشارها و محدودیتهای دنیای امروز سکوت کند.”
مقدمه ای برای سوختن انسانها
مراسم کتابسوزان در آلمان نازی تنها اولین گام بود؛ چیزی نگذشت که صدها نویسنده از کار ادبی منع شدند و تحت تعقیب قرار گرفتند. نویسندگان و هنرمندان بیشماری ناچار به ترک آلمان شدند، و “فقر معنوی” عمیقی آلمان را فرا گرفت.
جنبش کتابسوزی نازیان در فرهنگ معاصر اروپا به مثابه رمزی برای تعقیب روشنفکران آزاداندیش در سراسر جهان شناخته شده است. معروف است که شاعری آلمانی با مشاهده تل کتابهای سوزان گفته بود: “آنجا که کتابها را بسوزانند، سرانجام انسانها نیز به آتش سپرده میشوند.” این پیشگویی تلخ اندکی بعد در آلمان نازی به وقوع پیوست.
این نوشتهها را هم بخوانید
