شغلهای ناپدیدشده در طول عمرمان – روایتی از تحولهای بزرگ و کوچک در بازار کار

هر شغلی که روزی با شور و هیجان آغاز میشود، ممکن است در گذر زمان رنگ ببازد و جای خود را به مشاغل نو بدهد. این سرنوشت نه تنها در دنیای امروز که با سرعت فناوری هدایت میشود، بلکه در تمام تاریخ اتفاق افتاده است. در گذشته، مردمی بودند که ابزار سنگی میساختند، سپس آهنگران جای آنها را گرفتند و امروزه مهندسان روباتیک به کارهایی مشابه اما با پیچیدگی بیشتر میپردازند. تغییرات شغلی و ناپدید شدن برخی مشاغل به دلایل مختلفی رخ میدهند؛ گاهی به خاطر پیشرفت فناوری، گاهی به علت تغییر نیازهای جامعه و در مواردی به دلیل تحولات بزرگ فرهنگی و اقتصادی.
با ظهور هوش مصنوعی و اتوماسیون در دهههای اخیر، شاهد افزایش سرعت این تغییرات بودهایم. اکنون در دنیایی زندگی میکنیم که شغلهای بسیاری که روزگاری ضروری و مورد احترام بودند، ناپدید شدهاند یا دیگر به شکلی که بودند، نیازی به آنها نیست. این مقاله به بررسی برخی از شغلهایی میپردازد که در طول عمر ما ناپدید شدهاند و تأملی بر چرایی و چگونگی این تحولات دارد.
با این توضیح که برخی از مشاغلی که در زیر میبینید در کشورهای کمترتوسعهیافته هنوز به کلی از بین نرفتهاند.
شغلهای کلاسیک که آرامآرام محو شدند
۱. کارگر پمپ بنزین
در گذشته، پمپ بنزینها تجربهای فراتر از سوختگیری بودند. کارگران با خدماتی چون تمیزکردن شیشهها، چک کردن روغن و مایعات خودرو و حتی تعمیرات جزئی، به رانندگان کمک میکردند. امروزه این خدمات به دلیل اتوماسیون پمپ بنزینها از بین رفته است.
۲. اپراتور تلفن
اپراتورهای تلفن روزگاری نقش حیاتی در برقراری ارتباطات داشتند و تماسها را به صورت دستی برقرار میکردند. اما با پیشرفت سیستمهای ارتباطی و ورود تلفنهای هوشمند، این شغل به تاریخ پیوسته است.
۳. حروفچین و کارکنان صنعت چاپ و حتی تایپیستها
پیش از ورود چاپ دیجیتال، صنعت چاپ یکی از پررونقترین صنایع بود و نیاز به تایپچیها، فرمبندها و اپراتورهای دستگاههای چاپ بسیار زیاد بود. اما کاهش تقاضا برای چاپ کاغذی و دیجیتالی شدن این فرآیند، منجر به افول این شغلها شد.
نیاز به تایپ هم با افزایش مهارت عمومی و نیز نرمافزارهای هوشمتد OCR خیلی کمتر از پیش شده.
۴. اپراتور آسانسور
پیش از ورود سیستمهای خودکار آسانسور، اپراتورهای آسانسور مسافران را به طبقات مختلف میبردند. امروزه این شغل با تولید آسانسورهای خودکار بهکلی از بین رفته است.
۵. تحویلدهنده یخ
پیش از اختراع یخچالهای خانگی، مردم برای نگهداری مواد غذایی به یخ نیاز داشتند و تحویلدهندگان یخ بلوکهای یخ را به خانهها میآوردند. با ورود یخچالهای برقی، این شغل نیز به فراموشی سپرده شد.
۶. تعمیرکار تلویزیون و ویدئو
تعمیرکاران تلویزیون و ویدئو زمانی نقش مهمی داشتند، اما فرهنگ مصرفگرایی و کاهش هزینههای تولید باعث شد که این شغل بهتدریج از بین برود. یعنی مردم قبل از پایان یافتن عمر مفید تلویزیون به سبب پیشرفت فناوری نمایشگرها تلویزیون خود را تعویض میکنند. مسلم است که در کشورهایی که توان مالی مردم در این خد نیست، هنوز تعمیرکارهای صوتی و تصویری، حضوری پررنگ دارند.
۷. مامور دریافت عوارض جادهای
در گذشته، ماموران در ایستگاههای عوارض بهصورت دستی پول دریافت میکردند. با ظهور سیستمهای الکترونیکی و دستگاههای خواندن از راه دور، در بیشتر کشورهای دنیا این شغل نیز از بین رفته است.
۸. مسئولین جمعآوری زبالههای بازیافتی
پیش از سیستمهای مدیریت پسماند مدرن، مسئولین جداسازی زبالههای بازیافتی بهصورت دستی زبالهها را تفکیک میکردند. امروزه این کار به سیستمهای پیشرفته و دستگاههای خودکار سپرده شده. با این همه در برخی از کشورهای فقیر، زبالهگردها حضور دردناک در پیکر جامعه دارند و یادآور دردهای اجتماعی و اقتصادی هستند.
۹. تعمیرکار ماشین تحریر
با ورود کامپیوترها و پردازشگرهای کلمه، نیازی به ماشینهای تحریر نیست. به جز معدود کلیکسیونرها و سنتگراهایی که هنوز دوست دارند ماشین تحریر داشته باشند و طبعا نیاز به تعمیر پیدا میکنند.
۱۰. پیک کتابهای تلفن
کتابهای راهنمای تلفن که شامل شمارههای تماس افراد بود، در گذشته به درب منازل تحویل داده میشد. امروزه با وجود اینترنت، این شغل بهطور کامل از بین رفته است.
۱۱. فروشندگان دورهگرد میوه و سبزیجات
پیش از ظهور فروشگاههای زنجیرهای، فروشندگان سیار میوه و سبزیجات در محلهها پرسه میزدند. امروزه این شغل دیگر رواجی ندارد و مردم (در بیشتر کشورها) ترجیح میدهند از فروشگاهها خرید کنند. در ایران البته شغل آنها کاملا محفوظ مانده است.
۱۲. پخشکنندگان دورهگرد مجله و روزنامه
در گذشته، پخشکنندگان روزنامه و مجله نقش مهمی در اطلاعرسانی عمومی داشتند و هر هفته به خانهها میرفتند. اما با گسترش اینترنت و اخبار آنلاین، این شغل نیز ناپدید شده است. در ایران البته نهتنها چنین شغلی دیگر وجود ندارد، بلکه روزنامهها و مجلهها هم از کیوسکها ناپدید شدهاند و یا با شمارگان پخش میشوند و گاهی ما یادمان میرود آخرین بار کی روزنامه خریدیم!
۱۳. مسئول توزیع کارت پستال
ارسال کارت پستالها برای مناسبتهای مختلف در گذشته بسیار رایج بود. امروزه، پیامهای الکترونیکی و شبکههای اجتماعی جایگزین این روش سنتی شدهاند. با این همه برخی دوست دارند این شکل سنتی ارتباط احیا شود.
۱۴. فروشنده سیار یخ
پیش از اختراع یخچال برقی، مردان یخچالی بلوکهای یخ را به خانهها تحویل میدادند. این شغل با ظهور یخچالها از بین رفت.
۱۵. پیکهای رستوران و قهوهخانه
پیش از سیستمهای آنلاین سفارش غذا، پیکهای رستوران به خانهها غذا تحویل میدادند. امروزه با ورود اپلیکیشنها و خدمات آنلاین، این شغل به شکل مدرنتری درآمده است. در ایران هر دو شکل این خدمات هنوز وجود دارد.
۱۶. دکوراتورهای کاغذ دیواری
در زمان محبوبیت کاغذ دیواری، دکوراتورهایی برای نصب و تعویض آن وجود داشتند. امروزه با تغییر سلیقهها و استفاده از رنگ و متریالهای جدید، این شغل کمرنگ شده است.
۱۷. مسئولین بایگانی و ذخیرهسازی اسناد کاغذی
در ادارات، مسئولین بایگانی وظیفه ذخیره و نگهداری اسناد را داشتند. با ورود سیستمهای مدیریت اسناد دیجیتال، این شغل کمکم از بین رفت. در ایران البته هم بایگانی کاغذی و هم دیجیتال در کنار هم استفاده میشود و به شکل شگفتانگیز علاقه به کاغذ از بین نرفته است! گرچه در سالهای اخیر امنیت اطلاعات در ایران هم در مواردی از بین لزوم بایگانی جانبی را مطرخ کرده است.
۱۸. اپراتورهای تاریکخانه در بیمارستانها
تکنسینهای تاریکخانه در بیمارستانها عکسهای رادیولوژی را ظاهر میکردند. با ورود رادیولوژی دیجیتال، این شغل دیگر وجود ندارد و ذخیرهسازی تصاویر بهصورت دیجیتال انجام میشود.
۱۹. تلگراف و ارسال نامه و پستچیها
ارسال تلگراف زمانی راه ارتباطی کارایی بود، اما بعدا کاملا کنار گذاشته شد. همچنین دیگر کمتر کسی نامه به سبک قدیمی برای دوست یا فامیلی ارسال میکند. فقط مانده ارسال پستی کالاها و اوراق رسمی و اسناد و پستچیها هم بسیار کمتر از قبل شدهاند.
آینده شغلی و تطبیق با تغییرات
تغییر و تحول در مشاغل همواره ادامه دارد و با رشد فناوری، مشاغل بیشتری جای خود را به مشاغل نو خواهند داد. شغلهایی که نیازمند هوش اجتماعی، تعاملات انسانی و خلاقیت هستند، همچنان اهمیت خود را حفظ خواهند کرد. برای مقابله با این تغییرات، افراد باید به توسعه مهارتهای جدید و یادگیری مداوم بپردازند و خود را برای دنیای کاری آینده آماده کنند.
این نوشتهها را هم بخوانید