فیلم پا در هوا – خلاصه داستان، نقد و بررسی – Up in the Air 2009
فیلمنامه‌نویس و کارگردان: جیسون ریتمن
بازیگران: جورج کلونی (ریان بینگهام)، ورا فارمیگا (الکس گوران)، آنا کندریک (ناتالی کینیر)، جیسون بیتمن (کریک‌گریگوری)
پا در هوا یک فیلم کاملا امروزی با یک سوژه کاملا معاصر است؛ فیلمی درباره اخراج کردن آدم‌ها از ادارات و شرکت‌هایی که در آن کار می‌کنند. اقتصاد جهان غرب بیش از یک سال است که دستخوش یک بحران اقتصادی عظیم شده که ثمره آن اخراج میلیون‌ها نفر از مشاغل اداری و شرکتی بوده است. موضوعی که فیلم پا در هوا مطرح می‌کند تقریبا برای همهٔ تماشاگران‌اش موضوع آشنایی است، اخراج از کار یکی از بدترین حادثه‌هایی است که می‌تواند برای هر کسی در طول زندگی‌اش رخ دهد. مدیران شرکت‌ها در دوران دشوار اقتصادی برای کوچکتر کردن تشکیلات خود و به منظور عبور از بحران اقتصادی، مجبور به اخراج فله‌ای کارکنان خود می‌شوند. اما ابلاغ خبر اخراج به کارمند یا کارمندان مورد نظر کار ساده‌ای نیست. و مدیران شرکت‌ها ترجیح می‌دهند این کار دشوار و «کثیف» را به کس دیگری محول کنند؛ هر چند که در غالب موارد مدیران شرکت‌ها برای اخراج کارمندان خود روش‌های «علمی» خاصی دارند که از آن استفاده می‌کنند. برای مثال مجموعه‌ای از این روش‌ها در کتاب هاروارد چه چیزهایی را یاد نمی‌دهد (نوشته مارک مک کورمک، ترجمه محمود طلوع) آمده است که ذکرش خالی از لطف نیست.
آقای مک کورمک که خودش از مدیران کارکشتی آمریکایی بوده است در بخشی از کتاب خود نوشته است:
راه‌های اخراج متعدد است اما رعایت چند عامل در این مورد اهمیت دارد: ممکن است مجبور شوید روزها، ماه‌ها یا در مواردی یکی دو سال صبر کنید تا کاملا برای اخراج کارمندی آماده شوید. صبر و شکیبایی در این زمینه راهگشا و جبران‌کننده است. اگر زمان برکناری را دقیقا تنظیم و بر اساس برنامه عمل کنید، قطعا خسارت احتمالی را به حداقل خواهید رساند… بهترین راه برای اخراج افراد این است که بگذاریم خودشان استعفا بدهند. من یک راه آسان‌تر هم سراغ دارم. کارمند مربوطه را به دفتر خود فرا بخوانید و به او بگویید “این وضع قابل دوام نیست. من به جایی رسیده‌ام که شما باید جای دیگری را برای کار کردن بیابید. بهتر است خود تو یکی دو روزی فکر کنی و بعدا با هم در این مورد مذاکره کنیم. باور نمی‌کنید که چنین صداقتی چقدر توجه آنها را جلب می‌کند و به آنها کمک می‌کند که به نتیجه‌ای دلخواه برسند.
یک راه دیگر این است که بگذارید رقبا کارمندان اخراجی شما را از شما بگیرند. نکتهٔ دیگر این است که باید آتش را با آتش پاسخ دهید. خود من یک زمان کارمند گستاخی داشتم که فهمیدم خبر اخراج به گوش‌اش رسیده و قصد دارد همهی پرونده‌ها و اطلاعات محرمانه را با خودش ببرد. لذا برای او یک برنامهٔ سفر یک روزهای کاری ترتیب دادیم و در مدتی که از اداره دور بود، دفتر کارش را خالی کردیم و قفل‌های مورد لزوم را هم عوض کردیم. و زمانی که از سفر برگشت حکم اخراج‌اش را کف دستاش گذاشتیم…
ضمنا جایی را که برای ابلاغ حکم اخراج فرد انتخاب می‌کنید، دقیقا به میل شما بستگی دارد که مثلا در دفتر کار شما، دفتر کار او، یا در جایی بیطرف باشد.
جورج کلونی در فیلم پا در هوا در قالب ریان بینگهام ظاهر می‌شود. بینگهام متخصص در ابلاغ خبر اخراج به کارمندان اخراجی است. او هیچ دفتر کار مشخصی ندارد زیر مدام در حال سفر کردن از این ایالت به آن ایالت است. بینگهام در حین یکی از مسافرت‌های هوایی‌اش موقعی که مسافر بغل دستی از وی می‌پرسد که اهل کجاست؟ پاسخ می‌دهد: «همین جا» ریان بینگهام کار خود را دوست دارد. او خودش را یک آدم مفید و حرفه‌ای تلقی می‌کند. بینگهام برای من جاده‌ای خودش فلسفه‌ای دارد. او از زمین گیر شدن بدش می‌آید و دوست ندارد که در هیای انسانی تعهدزایی درگیر شود؛ هر چند که در شهر اوماها آپارتمانی برای خودش دارد.
او در از فیلم می‌گوید: «سال گذشته ۳۲۲ روز را در سفر و ۴۳ روز افتضاح را در خانه سپری کرد اما ورود دو زن به زندگی بینگهام، باعث می‌شود که امنیت شغلی و احساسی وی در مخاطر قرار بگیرد. بینگهام حالا با یک مشکل جدی روبرو است: مدیران شرکت به این فکر افتاده‌اند که از طریق اینترنت و چت شبکه‌ای خبرهای اخراج را به کارمندان خود ابلاغ کنند. بینگهام تلاش می‌کند تا با این تهدید بالقوه مقابله کند و…
پا در هوا فیلمی است که به نظر خیلی ساده و راحت می‌آید، اما در واقع چنین نیست. ساختن فیلمی که هم سرگرم‌کننده باشد و هم واجد درون بینی‌های جدی روانی و اجتماعی، کار دشواری است. فیلم هم خنده دار است هم تلخ وگریه‌آور، هم درام است هم واقعیت. ترکیب کردن همهٔ این عناصر متناقض حقیقتا کار سخت و دشواری بوده که جیسون ریتمن، کارگردان ۳۲ ساله فیلم، از عهدهٔ آن برآمده است. ریتمن فیلمنامهی پا در هوا را از روی رمانی به قلم والتر کیرن اقتباس کرده است. ریتمن موفق به نگارش فیلمنامه‌ای شده که دربردارندهٔ یک نگاه تلخ و شیرین به زندگی یک جنگجوی جاده‌ای خوشحال است؛ جنگجویی که بیشتر اوقات زندگی خود را شادمانه در هواپیماها سپری می‌کند و به قول خودش برای شناختن او باید با وی پرواز کرد. کار قبلی ریتمن به عنوان نویسنده-کارگردان فیلم ارزنده‌ای بود به اسم برای سیگار کشیدنتان متشکرم.
ریتمن همچنین فیلم به یادماندنی جونو را بر اساس فیلمنامه‌ای از دیابلو گدی، کارگردانی کرده بود. پا در هوا نسبت به دو فیلم قبلی ریتمن گامی به جلوست؛ هم از حیث بازی‌های بازیگران و هم از حیث بامزه نشان دادن چیزها بدون اینکه نیازی به قربانی کردن صداقت و عقلانیت باشد. ریتمن در مصاحبه‌ای گفته که شش سال متوالی روی فیلمنامهی پا در هوا کار می‌کرده و وی طی این مدت ازدواج کرد و صاحب یک فرزند شد و از یک جوان به مردی بالغ و کامل تبدیل شد. موقعی که یکی از کاراکترهای فیلم می‌گوید: «زندگی بهتر از هر کار دیگری است» پی می‌بریم که این حرف، حرف دل سازندهی فیلم است.
ریتمن گفته است که: «این فیلم شخصیترین فیلمی است که تاکنون ساخته‌ام.» گرما و صمیمیت موجود در فیلم و تاکید آن بر معنای واقعی زندگی و انسانیت، تأییدی است بر همین گفته فیلمساز. فیلم بر دل می‌نشیند زیرا برآمده از دل سازنده‌اش است. فیلم با تصاویری هوایی از مناظر طبیعی آمریکا توأم با موسیقی هیپ هاپ شارون جونز شروع می‌شود. این تصاویر و صداها به تماشاگر نوید می‌دهد که خود را برای تماشای فیلمی آماده کند که کاملا متفاوت از آن چیزهایی است که تاکنون دیده. ابتکار دیگر فیلمساز، گنجاندن مجموعه‌ای از آدم‌های عصبی و ناراحت در آغاز فیلم است که همگی آنها به تازگی از کارهای خود اخراج شده‌اند.
غالب این افراد، غیربازیگرانی هستند که در زندگی واقعی از کار اخراج شده‌اند و حالا در جلوی دوربین، از تجربه و احساس خود به هنگام شنیدن خبر اخراجشان سخن می‌گویند. جیسون ریتمن، فرزند ایوان ریتمن کارگردان مشهور سینما (و در ضمن تهیه‌کنندهی پا در هوا، می‌گوید که کاراکتر ریان بینگهام را اختصاصا برای جورج کلونی نوشته بوده است. کلونی در قالب بینگهام موفق شده از قالب پرسونای سینمایی همیشگی خود – آدم جذاب آسیب پذیر- خارج شود و پرسونای کاملا متفاوتی را از خود به نمایش گذارد. بازی‌های ورا فارمیگا و آنا کندریک نیز در نقش دو زن زندگی بینگهام فوق العاده حرفه‌ای و بی‌عیب و نقص است.
