معرفی کتاب « آزادی از آن ماست »، نوشته رنه کلر
درباره این مجموعه
خیلی‌ها اعتقاد دارند که «فیلمنامه» یک اثر مستقل نیست، بلکه صرفا ماده خامی‌ست برای به‌تصویر کشیده‌شدن توسط کارگردان. بی‌شک اغلب فیلمنامه‌ها با چنین تعریفی سازگارند. ولی فیلمنامه‌هایی هم هست که با آثار ادبی ناب برابری می‌کنند؛ می‌شود آن‌ها را بارها خواند و از خواندن‌شان لذت برد. قصد ما در این مجموعه، در کنار اهداف آموزشی، تلاش برای انتشار متن‌هایی با اصالت و ظرافتِ ادبی‌ست؛ آثاری که بتوانند هویتی مستقل از فیلم‌ها داشته باشند. در هر مجلد، همراه با فیلمنامه، زندگی‌نامه نویسنده و کارگردان فیلم و چند نقد نیز قرار دارد تا مجموعه‌ای خواندنی و جامع فراهم شود.
مقدمه
نشانی از نبوغ
برای کسانی که فیلمی از رنه کلر ندیده‌اند، شاید تجسم فضای فیلم‌های او کمی دشوار باشد. او کار فیلمسازی را در دهه ۱۹۲۰ آغاز کرد؛ دهه‌ای که در آن سینمای صامت به اوج رسید، و سینماگران آوانگارد فرانسوی کوشیدند تجربه‌های مدرنیستی ادبیات و هنرهای تجسمی را در سینما تکرار کنند و بسیاری از نقاشان مشهور فرانسوی (ازجمله سالوادور دالی) سینما را تجربه کردند. فیلم‌های کلر از یک‌سو با این دنیای هنر آوانگارد و سنت‌شکن هم‌جوار است، و از سوی دیگر تحت تأثیر سنت پرقدرتِ کمدی‌های اسلپ استیک آمریکایی (به‌ویژه چاپلین) است. درنتیجه سینمایی شکل می‌گیرد که صاحب ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد و (در ظاهر) تا حدی ضدونقیض است. کلر حتی در دوران ناطق نیز (برخلاف موج فراگیر تئاترهای فیلم‌شده)، به‌شدت به قاعده تصویری‌بودنِ سینمای صامت پای‌بند ماند، و درعین‌حال در فیلم‌هایی چون زیر بام‌های پاریس و آزادی از آنِ ماست برای «آواز» نقشی اساسی قائل شد. منتها این استراتژی (به‌ظاهر) دوگانه، تصویری‌بودنِ فیلم و تعدد آوازها، برخلافِ برخی از فیلم‌های متأخر برادران مارکس (مثلاً فروشگاه بزرگ) به دوگانگی آشکارِ صحنه‌های کمیک و صحنه‌های موزیکال منتهی نشد. فضای فیلم‌های کلر چنان فراواقعی و غیرعادی‌ست و آوازها چنان در بافت این فضا شکل می‌گیرند، که دنیایی یکپارچه و شگفت‌انگیز، مختص رنه کلر تجلی پیدا می‌کند.
سینمای کلر (چندان) سینمای شخصیت‌پردازی نیست. به‌نظر می‌رسد که همه آدم‌ها تیپ هستند. بنابراین حتی قهرمانان فیلم‌هایش نیز به‌شکل اغراق‌آمیزی رمانتیک و (کمی) ساده‌لوح هستند. چیزی شبیه رمانتیک‌بودنِ چاپلین و هارولد لوید، و ساده‌لوحی باسترکیتن، با این تفاوت که این ویژگی‌ها در چاپلین و لوید و کیتن ویژگی شخصیتی‌ست، و در فیلم‌های کلر ویژگی عمومی (کم‌وبیش) همه آدم‌های دنیای فیلم است. همین ویژگی به فیلم‌های برجسته کلر (ازجمله زیر بام‌های پاریس، میلیون و آزادی از آنِ ماست…) حالتی فلسفی و تکان‌دهنده می‌بخشد. اهمیت و تأثیرگذاری کلر بر سینمای پس از خودش بی‌شک بارها بیش از تکرار صحنه کارخانه آزادی از آنِ ماست در عصر جدید چاپلین است؛ هرچند که هر کسی فیلم کلر را ببیند بلافاصله یاد چاپلین خواهد افتاد، و نه برعکس.
آزادی از آنِ ماست شاید نخستین فیلمنامه‌ای باشد که از رنه کلر به فارسی درمی‌آید. این فیلمنامه به سنت مجله فرانسوی آوانسن از روی فیلم پیاده شده، بااین‌حال همین متن هم می‌تواند به‌خوبی غنای کارِ این کارگردان برجسته را که در فیلمنامه‌نویسی نیز به‌شدت صاحب سبک به‌حساب می‌آید، نشان دهد. به امید آن‌که مجالی برای انتشار فیلمنامه‌های دیگری از این نابغه فرانسوی در آینده فراهم شود.
مجید اسلامی
آزادی از آنِ ماست
A Nous La Liberté
نویسنده و کارگردان: رنه کلر Rene Clair
مدیر فیلمبرداری: ژرژ پرینال George Perinal
تدوین: رنه لواِناف Rene Le Henaff
طراح لباس: رنه اوبر Rene Hubert
موسیقی: ژرژ اوریک George Auric
بازیگران
آنری مارشان Henri Marchand
ریمون کوردی Raymond Cordy
رولا فرانس Rolla France
پل الیویه Paul Ollivier
ژاک شلی Jacques Shelly
ژرمن اوسه Germaine Aussey
الکساندر دارسی Alexandre Darcy
نقش‌ها
امیل Emile
لویی Louis
ژان Jeanne
عموی ژان
پل Paul
معشوقه لویی
ژیگولو
محصول ۱۹۳۱ فرانسه، سیاه و سفید، ۹۷ دقیقه.
***
پرده سیاه است. آوای تنبور و سپس موسیقی تند و شادی به گوش می‌رسد. (لایت موتیف «از آن ماست، آزادی»). عنوان‌بندی (با حروف سفید روی سیاه). آوازی دست‌جمعی به‌گوش می‌رسد که ترجیع‌بند موسیقی را تکرار می‌کند.
زندان. یک کارگاه
یک اسب چوبی کوچک روی میزی می‌لغزد و سپس دست به‌دست می‌شود. آدم‌های مختلفی آن را رنگ می‌کنند و برای آن یال، زین و دهنه می‌گذارند. آن‌ها را نمی‌بینیم، فقط دست‌های آن‌ها و اسب را می‌بینیم. اسب‌های کوچک دیگری نیز به ترتیب تزیین می‌شوند. دست‌های مردی صفحه‌ای را زیر سم‌های یک اسب قرار می‌دهد. مردهایی به ردیف کنار میز نشسته‌اند و روی میز مقابل آن‌ها اسب‌ها می‌لغزند. همه‌شان لباس‌های محکومین را به‌تن دارند و شماره‌شان روی کلاه‌شان درج شده. امیل، زندانی ــ کارگر شماره ۱۳۵، درحال کار کمی سرش را می‌چرخاند و پنهانی چشمک می‌زند. آن‌سوی میز زندانی ــ کارگر شماره ۱۱۹ نشسته است و مثل دیگران مشغول تزیین یک اسب است. او نیز لبخند می‌زند و به‌نوبه خود چشمک می‌زند. او لویی است.
میز بلند. زندانیان روبه‌روی هم نشسته‌اند و روی اسب‌هایی که روی میز درحرکت‌اند، کار می‌کنند. پشت زندانیان نگهبانی قدم می‌زند و آن‌ها را زیر نظر دارد. نگهبانی دیگر، نزدیک دری با میله‌های کلفت ایستاده است. زندانیان درحین کار، گروهی آواز می‌خوانند:
زندانیان: [می‌خوانند.] آزادی برای خوشبخت‌هاست
عشق و آسمان آبی هم برای آن‌هاست
اما برای کسانی
نه گناهکارتر از آن‌ها
زندانی‌ای که در کنار امیل نشسته، روی شانه او می‌زند و با حرکت سر به روبه‌رو اشاره می‌کند: لویی و زندانی کنار او وانمود می‌کنند که سخت مشغول کارند. بین آن‌ها نگهبان بی‌حرکت ایستاده است.
زندانیان: [می‌خوانند.] برای بچه‌های بد،
زندان.
امیل سقلمه محکمی به زندانی کناری‌اش می‌زند. او نیز با آرنج به امیل می‌زند. امیل حرکتش را تکرار می‌کند. نگهبانی که کنار لویی ایستاده، با عصبانیت به‌طرف امیل می‌رود. لویی او را با نگاه تعقیب می‌کند و پنهانی چیزی شبیه به قلاب را از روی میز برمی‌دارد.
نگهبان: [با درشتی] چی شده؟
امیل می‌خواهد توضیح بدهد، ولی نگهبان اجازه نمی‌دهد.
نگهبان: ساکت!
لویی زیر میز خم می‌شود و قلاب را زیر شلوارش می‌گذارد. زندانیان آوازشان را از سر می‌گیرند. لویی برمی‌خیزد و به نگهبان نگاه می‌کند تا بداند آیا متوجه حقه او شده یا نه و دوباره مشغول کار روی یک اسب چوبی می‌شود.
زندانیان: [می‌خوانند.] دوباره گذشت روز دیگری
دوباره یک روز کار اجباری.
امیل خوشحال است، زیرا موفق شده نگهبان را سرگرم کند. به لویی لبخند می‌زند و با خوشحالی کارشان را از سر می‌گیرد و با دیگران می‌خواند.
کتاب آزادی از آن ماست
صد سال سینما، صد فیلمنامه
نویسنده : رنه کلر
مترجم : مرجان بیدرنگ
ناشر: نشر نی
تعداد صفحات : ۱۵۲ صفحه
