انسفالیت (Encephalitis) یعنی چه؟

معنی لغوی
انسفالیت از ترکیب دو واژه یونانی «انسفالو» (Encephalo به معنای مغز) و «ایتیس» (Itis به معنای التهاب) ساخته شده است. به صورت لغوی، این اصطلاح به معنای التهاب یا ورم در بافت مغز است. انسفالیت به نوعی به وضعیتهایی گفته میشود که در آن مغز تحت تأثیر عفونت، آسیب یا واکنشهای التهابی قرار گرفته و دچار تورم و التهاب میشود. این حالت میتواند منجر به اختلال در عملکرد طبیعی مغز شده و مشکلات جدی در سیستم عصبی ایجاد کند.
علل انسفالیت
انسفالیت میتواند به دو دسته کلی عفونی و غیرعفونی تقسیم شود. در انسفالیت عفونی، عفونتهای ویروسی بیشترین نقش را دارند، اما باکتریها، قارچها و انگلها نیز میتوانند باعث ایجاد این بیماری شوند. در ادامه، علل شایع انسفالیت توضیح داده میشوند:
- انسفالیت ویروسی: بیشترین موارد انسفالیت توسط ویروسها ایجاد میشوند. ویروسهایی مانند هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex Virus)، ویروس نیل غربی (West Nile Virus)، ویروس زیکا (Zika Virus)، ویروس اوریون (Mumps Virus)، و ویروس سرخک (Measles Virus) از جمله ویروسهای شایعی هستند که میتوانند منجر به انسفالیت شوند.
- انسفالیت باکتریایی: باکتریهایی مانند استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus Pneumoniae)، هموفیلوس آنفلوانزا (Haemophilus Influenzae)، و برخی از باکتریهای گوارشی در برخی از موارد میتوانند باعث انسفالیت شوند، اگرچه این موارد نادرتر هستند.
- انسفالیت قارچی و انگلی: در موارد نادر، برخی از قارچها و انگلها نیز میتوانند منجر به انسفالیت شوند. این نوع انسفالیت بیشتر در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند مشاهده میشود.
- انسفالیت خودایمنی: این نوع از انسفالیت زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت مغزی حمله میکند. این حالت میتواند ناشی از بیماریهای خودایمنی مانند اسکلروز چندگانه (Multiple Sclerosis) یا حتی در پاسخ به برخی از عفونتها باشد.
نشانهها و علائم انسفالیت
علائم انسفالیت بسته به نوع عامل ایجادکننده و شدت التهاب میتوانند متفاوت باشند. برخی از این علائم به صورت زیر هستند:
- علائم عمومی: این علائم شامل تب بالا، سردرد شدید، خستگی، تهوع و استفراغ هستند. این نشانهها معمولاً در مراحل اولیه انسفالیت مشاهده میشوند و ممکن است با پیشرفت بیماری تشدید شوند.
- علائم عصبی: در موارد پیشرفتهتر، علائم عصبی مانند اختلال در هوشیاری، گیجی، از دست دادن حافظه، تغییرات در شخصیت و رفتار، تشنج و حتی کما بروز میکند. این علائم نشاندهنده تأثیر التهاب بر عملکرد طبیعی مغز است.
- علائم خاص در نوزادان و کودکان: در کودکان، علائم انسفالیت ممکن است شامل گریه مداوم، عدم تمایل به غذا خوردن، استفراغ مکرر و تحریکپذیری باشند. تشخیص انسفالیت در کودکان میتواند به دلیل این علائم عمومی و غیر اختصاصی دشوار باشد.
تشخیص انسفالیت
تشخیص انسفالیت از طریق ترکیبی از روشهای مختلف صورت میگیرد. برخی از این روشها عبارتند از:
- تصویربرداری مغزی: روشهایی مانند امآرآی (MRI) و سیتی اسکن (CT Scan) برای مشاهده تغییرات ساختاری در مغز و التهاب احتمالی به کار میروند. این روشها به پزشکان کمک میکنند تا محل و شدت التهاب را شناسایی کنند.
- آزمایش مایع نخاعی (CSF): با استفاده از آزمایش مایع نخاعی که از ناحیه کمری بیمار استخراج میشود، میتوان به علائم التهاب یا وجود ویروسها و باکتریها پی برد. این آزمایش به پزشکان کمک میکند تا عامل احتمالی عفونت را شناسایی کنند.
- الکتروانسفالوگرافی (EEG): با استفاده از این روش میتوان فعالیت الکتریکی مغز را مورد بررسی قرار داد و اختلالات موجود را تشخیص داد. در بسیاری از موارد، بیماران مبتلا به انسفالیت فعالیتهای غیرطبیعی در EEG نشان میدهند.
- آزمایشات خون و سرولوژی: برخی از عفونتهای ویروسی و باکتریایی از طریق آزمایش خون قابل تشخیص هستند. همچنین، در موارد انسفالیت خودایمنی، نشانگرهای خاصی در خون وجود دارند که میتوانند به تشخیص کمک کنند.
روشهای درمان انسفالیت
درمان انسفالیت بستگی به عامل ایجادکننده آن دارد. برخی از روشهای درمانی رایج عبارتند از:
- درمان ضدویروسی: اگر ویروسهایی مانند ویروس هرپس سیمپلکس عامل انسفالیت باشند، از داروهای ضدویروسی مثل آسیکلوویر (Acyclovir) استفاده میشود. این داروها میتوانند روند بیماری را کند کنند و علائم را تسکین دهند.
- داروهای ضدالتهابی: در موارد خودایمنی، از داروهای ضدالتهابی مثل کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) استفاده میشود تا از شدت التهاب کاسته شود و سیستم ایمنی بدن تعدیل شود.
- سرکوبکنندههای ایمنی: در برخی از موارد خاص، پزشکان ممکن است از داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی استفاده کنند تا حمله سیستم ایمنی به مغز را متوقف کنند.
- مراقبتهای حمایتی: برای کاهش علائم عمومی مانند تب و تهوع، از داروهای مسکن و داروهای ضدفشار داخل مغز استفاده میشود. در موارد شدیدتر، بیمار ممکن است نیاز به بستری و مراقبتهای ویژه داشته باشد.
عوارض احتمالی انسفالیت
انسفالیت میتواند عوارض جدی و طولانیمدتی به همراه داشته باشد. برخی از عوارض شایع عبارتند از:
- اختلالات شناختی و حافظه: بیماران ممکن است پس از بهبودی دچار مشکلات حافظه، از دست دادن تمرکز و کاهش تواناییهای شناختی شوند.
- مشکلات حرکتی و گفتاری: انسفالیت میتواند منجر به ضعف عضلانی، مشکلات تعادلی و اختلالات گفتاری شود. برخی از بیماران ممکن است نیاز به توانبخشی و فیزیوتراپی داشته باشند.
- تشنجهای مکرر: برخی از افرادی که به انسفالیت مبتلا میشوند ممکن است پس از بهبودی دچار تشنجهای مکرر شوند که نیاز به مراقبت و مصرف داروهای ضدتشنج دارند.
- تغییرات رفتاری و روانی: انسفالیت ممکن است باعث تغییرات شدید در رفتار و شخصیت فرد شود که میتواند تأثیر منفی بر روابط اجتماعی و خانوادگی او بگذارد.
- عوارض طولانیمدت: بسته به شدت بیماری، ممکن است فرد دچار مشکلاتی مانند اختلال در هوشیاری و حتی کما شود. در موارد نادر، انسفالیت میتواند منجر به مرگ بیمار شود.
پیشگیری از انسفالیت
برای پیشگیری از انسفالیت، چندین اقدام پیشگیرانه موثر وجود دارد:
- واکسیناسیون: برخی از ویروسهای خطرناک مانند ویروس نیل غربی و ویروس هاری (Rabies Virus) قابل پیشگیری با واکسن هستند. واکسیناسیون میتواند خطر ابتلا به انسفالیت ویروسی را کاهش دهد.
- استفاده از ضدحشره و پوشش مناسب: ویروسهایی مانند نیل غربی توسط پشهها منتقل میشوند، بنابراین استفاده از محصولات ضدحشره و لباسهای محافظ میتواند به پیشگیری از گزش پشه و کاهش خطر ابتلا کمک کند.
- رعایت بهداشت فردی: شستن مکرر دستها و رعایت اصول بهداشتی میتواند به جلوگیری از انتقال ویروسها کمک کند. همچنین، واکسیناسیون کودکان میتواند خطر ابتلا به برخی ویروسهای مولد انسفالیت را کاهش دهد.
تاریخچه
انسفالیت از دوران باستان شناخته شده بود، اما اطلاعات دقیق و علمی در مورد این بیماری در اوایل قرن بیستم، خصوصاً با شیوع بیماری «انسفالیت لتارجیکا» (Encephalitis Lethargica)، گردآوری شد. این شیوع باعث توجه بیشتر به این بیماری و انجام تحقیقات گستردهای برای شناسایی علل آن شد. با پیشرفت علم پزشکی، انواع ویروسهای مولد انسفالیت شناسایی و روشهای تشخیصی دقیقتری برای این بیماری معرفی شدند. در دهه ۱۹۷۰، با ابداع و پیشرفت روشهای تصویربرداری مغزی مانند امآرآی، تشخیص انسفالیت سادهتر و دقیقتر شد.
امروزه، انسفالیت یکی از بیماریهای شناختهشده مغزی است و با وجود پیشرفتهای پزشکی، همچنان به عنوان یک تهدید جدی برای سلامت فردی محسوب میشود. تکنولوژیهای جدیدتر مانند تکنیکهای ژنتیکی و تصویربرداری پیشرفته به شناسایی بهتر و درمانهای مؤثرتر این بیماری کمک کردهاند.
این نوشتهها را هم بخوانید